اگر تصمیم گرفتید که در مورد یک رفتار کودک از روش نادیده گرفتن استفاده کنید، به هیچ وجه به آن واکنش نشان ندهید، چه زبانی و چه غیر زبانی. وقتی در حال انجام آن رفتار است، با حرکات صورت به او اشاره نکرده، حتبی نگاهش هم نکنید. وانمود کنید که مشغول انجام کاری هستید و اتاق را ترک کنید. اگر نمی‌توانید از اتاق بیرون بروید، رویتان را به سمت دیگری برگردانید و تا وقتی که کودک به عملش ادامه می‌دهد، شما نیز این روش را ادامه دهید.
این روش بدین معنا نیست که با او به سردی رفتار می‌کنید، بلکه این خود نوعی توجه است. به او لبخند نزنید. زیرا این عمل شما، او را جسورتر نیز خواهد کرد. فقط آن قدر به کارتان مشغول شوید که به نظر آید به هیچ چیزی در اطرافتان توجه ندارید. یک پسر کوچک هنگامی که مقدار بیشتری از غذای مورد علاقه‌اش را می‌خواهد، عادت دارد که سرش را داخل بشقابش فرو کند و جیغ بکشد.
والدینش آموخته‌اند که با یکدیگر حرف بزنند و مثلا در مورد گرد و خاک روی شمعدان‌ها یا رومیزی صحبت کنند و به این ترتیب گریه کردنش را نادیده بگیرند. در نهایت، وقتی کودک خردسال می‌فهمد که ممکن نیست بتواند از آن غذای به خصوص بیشتر بخورد، قاشقش را برمی‌دارد و به خوردن چیز دیگری مشغول می‌شود.
رفتار عجیب کودک و مشاوره تلفنی فوری
هر تلاشی را برای جلب توجه به عنوان علامتی از پیشرفت در نظر بگیرید و کوشش خود را برای بی‌توجه نشان دادن به آن دو برابر کنید. رادیو را روشن کنید، نگاهی به پنجره بیندازید، در مورد کارهای روزانه با خودتان صحبت کنید. همه این‌ها راه‌هایی موثر برای تداوم بی‌توجهی هستند.
انتظار داشته باشید تا رفتارها قبل از بهتر شدن، بدتر شوند
وقتی برای اولین بار اقدام به نادیده گرفتن یک رفتار ناشایست می‌کنید، کودک شما تمام سعی‌اش را می‌کند تا توجهی را که قبا جلب می‌کرده، دوباره به‌دست آورد. او از هر نظر بر شدت رفتارش می‌افزاید تا آنجا که مطمئن شود از شما پایخ دریافت خواهد کرد. ولی شما نباید تسلیم شوید. نگذارید حس کند که می‌تواند با رفتار احمقانه‌اش مثل گذشته شما را به تسلیم وادارد.
سعی کنید دفعات و مدت زمانی را که رفتار مزبور رخ می‌دهد، در نظر بگیرید تا بتوانید از پیشرفت در کار آگاه شوید. اگرچه ممکن است این‌طور به نظر آید که کودک قصد دارد تا ابد بدخلقی و نق‌نق کند، اما وقتی طول مدت آنها را اندازه بگیرید، می‌بینید که بیش از چند دقیقه نمی‌پایند.
پس از چند روز متوجه می‌شوید که ابتدا دفعات بروز رفتار زننده کودکتان افزایش می‌یابد، اما به تدریج از آن کاسته می‌شود و در نهایت از بین می‌رود. وقتی متوجه می‌شوید که فرزند خردسالتان دیروز به خاطر آب نبات ده دقیقه گریه کرد، اما امروز هشت دقیقه، تشویق می‌شوید تا رویه را ادامه دهید. پاسخ «نه» شما به گریه یک کودک به خاطر شیرینی، فقط برای مدت کوتاهی برایش خاطره می‌شود و پس از مدتی آن را فراموش می‌کند.
پس این نکته را در ذهن داشته باشید که هرچه ثابت قدم‌تر باشید و بی‌توجهی کامل‌تری نسبت به رفتار هدف داشته باشید، آن رفتار در زمان کوتاه‌تری فروکش خواهد کرد.
رفتارهای مطلوب را تقویت کنید
می‌توانید برای سرعت بخشیدن در اصلاح رفتارهای نامطلوب، رفتارهای مطلوب را با تعریف و تمجید و جوایز تقویت کنید. برای نمونه، پس از آن که کودکتان گریه‌اش را قطع کرد و مشغول برداشتن اسباب بازی‌هایش شد، بدون معطلی به خاطر این رفتارش او را تحسین کنید و به او نزدیک‌تر شوید و نشان دهید که مجذوب کارش شده‌اید. اگر گریه و بهانه‌گیری دوباره شروع شد به آن توجهی نکنید تا دوباره قطع شود.
اگر کودک با غذایش بازی می‌کند و شما آن را نادیده می‌گیرید، وقتی بازی را تمام می‌کند و چنگالش را به دست می‌گیرد، واکنش نشان دهید. به او بگویید که از نحوه غذا خوردنش خوشتان می‌آید.
گاهی می‌توانید در حضور کودک مختلف، از رفتار مثبت کودک دیگر ستایش کنید. این کار ممکن است به تقلید کودک مختلف از کودک خوش اخلاق بینجامد. برای نمونه، خانم خانه‌داری را در نظر بگیرید که یکی از فرزندانش مرتبا از میز غذاخوری بالا و پایین می‌رود، در حالی که فرزند خردسال دیگرش، خیلی مودب روی صندلی‌اش نشسته است. مل صحیح این است که در حالی که وانمود می‌کنید از بالا و پایین رفتن آن کودک خبر ندارید، کودک دیگر را به خاطر رفتار شایسته‌اش تشویق کنید. یک احتیاط! اگر این رویه، رفتار نامطلوب را تشدید کرد، دست نگه دارید! اما آن را به خاطر داشته باشید. زیرا این روش، بالاخره در موقعیت دیگری جواب خواهد داد.
روش حل مشکل رفتار کودک
چگونه از روش «سوزن گرامافون گیر کرده» استفاده کنیم سعی نکنید که همیشه برای کودکی که جواب منفی شما را نمی‌پذیرد، دلیل بیاورید. این کودک آموخته است که با سماجت و پافشاری می‌توان به نتیجه دلخواه رسید، بنابراین، آن قدر ادامه می‌دهد تا شما را تسلیم کند. این جمله او که «چرا نمی‌تونم برم بیرون؟» آن قدر تکرار می‌شود که سرسام می‌گیرد. به خصوص پس از آن که چندین بار دلیلش را برایش توضیح دادید.
عصبانی نشوید! زیرا عصبانیت اغلب به احساس تقصیر می‌انجامد تا موفقیت، به علاوه، هیچگاه نیز تسلیم نشوید. اگر روش نادیده گرفتن را دوست ندارید یا در استفاده از آن گیر کرده‌اید، از روش سوزن گرامافون‌گیر کرده استفاده کنید. ااس این روش آن است که در برابر خواست‌های کودک، رفتاری مانند خودش ولی از نوع بزرگسالان داشته باشید.
برای نمونه، برایان را در نظر بگیرید؛ او برای یک خوراکی درست قبل از شام، در حال بهانه گرفتن است. شما فکر می‌کنید آن قدر که وانمود می‌کند گرسنه نیست و می‌خواهید که شامش را بخورد. اول علت تصمیمتان را به دقت برایش توضیح دهید، اما فقط یک بار. بعد اگر به دلایل شما توجه نکرد و بهانه گرفتن را از سر گرفت، همان توضیح را منتهی به‌طور خلاصه تکرار کنید، «قبل از شام خوراکی نمی‌شه!»
اهمیتی ندارد که بهانه‌های برایان چقدر تکرار می‌شود، فقط بگویید، «قبل از شام خوراکی نمی‌شه» این روش به خصوص زمانی بیشترین تاثیر را دارد که به نظر آید کم‌ترین توجهی به بهانه‌های کودک ندارید. این کار را ادامه دهید و جمله مزبور را پس از هر درخواست با آواز زمزمه کنید.
به شما اطمینان می‌دهیم که با این روش به نتایج جالبی خواهید رسید. در ابتدا ممکن است کودک با عصبانیت به این رفتار شما پاسخ دهد. ممکن است بداخلاقی کند، جیغ بزند یا شکایت کند. ولی در نهایت، بهانه‌هایش کمتر خواهند شد. زیرا رفته رفته از درخواست خوراکی و در پی آن، شنیدن همان جواب قبلی خسته می‌شود. اگر رفتارهای ناپسندش آن قدر بد بود که احساس کردید یک واکنش اضافی مورد نیاز است، از نوعی تنبیه مثل محروم کردن موقت استفاده کنید. در ضمن هیچگاه خونسردی خود را از دست ندهید.
چگونه به بچه پاداش دهیم؟
پاداش برای رفتار مطلوب، یک تقویت کننده محسوب می‌شود. کودک نسبت به کاری که انجام داده احساس خوبی پیدا می‌کند، و در نتیجه این میل در او به وجود می‌آید که آن را تکرار کند. یک تقویت کننده می‌تواند هر چیزی باشد و خاصیت آن این است که در پی یک رفتار به کودک عرضه می‌شود و او را برمی‌انگیزد تا آن رفتار را تکرار کند. در واقع، پاداش یک تحریک کننده است.
اولین باری که بچه کوچکتان می‌گوید: مامان یا بابا، شما با لبخند زدن یا در آغوش گرفتن او، حرف زدنش را تقویت می‌کنید. از خوشحالی در پوستتان نمی‌گنجید و بچه شما این را به خوبی حس می‌کند. در مقابل، اولین باری نیز که کودکتان از کابینت آشپزخانه بالا می‌رود و شیشه مربا را پیدا می‌کند، بالا رفتنش از کابینت با مزه مربا تقویت می‌شود. در هر دو مورد، رفتار اولیه‌اش با نتایج آن رفتار تقویت می‌شود.
انتخاب یک پاداش مناسب برای رفتار شایسته کودک همیشه آسان نیست. باید مانند یک کارآگاه با کمک هوش خود و کمی حدس، درست چیزی را که خوشحالش می‌کند، بیابید. پیشنهاد ما این است که از یک کودک بزرگ‌تر بپرسید که چه دوست دارد. در نتیجه اطلاعاتی را که نیاز دارید، به‌دست می‌آورید و می‌توانید تصمیم نهایی را بگیرید.
به پاداش‌های کودکان تنوع ببخشید
راهبردهایی برای موثرتر کردن مجموعه پاداش‌های شما وجود دارد. یکی از آنها متنوع کردن پاداش‌هاست تا جاذبه خود را از دست ندهند. برادلی از این که هر بار که به جای خیس کردن شلوارش به توالت می‌رفت، یک حیوان کوچک پلاستیکی جایزه می‌گرفت، خیلی هیجان‌زده بود و کم کم تعداد زیادی از آنها را به‌دست آورد. اما پس از چند هفته علاقه‌اش به این نوع اسباب‌بازی کاهش یافت.
انواع گوناگونی از پاداش‌ها را از فهرستی که تهیه کرده‌اید انتخاب کنید. سپس هر بار نوعی از آنها را به کار ببرید. برای نمونه گاهی یک کادو بدهید، گاهی یک برنامه تفریحی برایش بریزید و یا حق و امتیاز خاصی را به او بدهید. در مواقعی که امکانش برایتان هست، پاداش‌ها را طوری انتخاب کنید که با رفتارهای که قصد تقویت آنها را دارید متناسب باشند. مثلا برای کودکی که صبح برای رفتن به مدرسه سر موقع حاضر می‌شود و با خوشحالی از خانه به مدرسه می‌رود، یک پاداش خوب آن است که اجازه دهید شب نیم ساعت دیرتر بخوابد.
والدین به قولتان عمل کنید
همیشه به سرعت به قولتان عمل کنید. یک کودک به خصوص اگر خیلی کوچک باشد، به تکمیل نشدن یا به تاخیر افتادن یک پاداش وعده داده شده، بسیار حساس است. کاری را که از عهده انجامش برنمی‌آیید، تعهد نکنید و در عین حال چیزی را جایگزین پاداشی که قولش را داده‌اید، نکنید. وقتی قول چیزی را دادید، پای آن بایستید. کودک شما باید بداند، که آنچه از شما انتظار دارد، انجام می‌دهید.
وقت گیر بودن بهبود رفتار کودک
به خاطر داشته باشید: این کار وقت می‌گیرد تغییر دادن رفتار یک کودک نیازمند به وقت و انگیزه‌های صحیح است. در مراحل نخست، برای هر پیشرفتی پاداش بدهید و از پاداش برای شکل دادن رفتار جدید استفاده کنید. (بعدا برای حفظ رفتار جدید به تقویت کمتری احتیاج دارید)
بگذارید از شریل برایتان تعریف کنم. او دختری بود که می‌خواست هر کاری را بار اول درست انجام بدهد و از اینکه گاهی نیاز به کمک داشته باشد، می‌ترسید. با وجود اطمینانی که والدین و معلمانش به او می‌دادند، پاسخ معمول او به ناتوانی در انجام تکالیف، گریستن بود.
برنامه ریزی با کمک مشاوره کودک
ما برنامه‌ای ریختیم تا به او کمک کنیم که بدون آن که گریه‌اش بگیرد، در حل یک مسأله پافشاری کند و اگر موفق نشد تقاضای کمک کند. به او گفته شد هر بار که این‌طور رفتار کند، یک علامت مثبت دریافت خواهد کرد. معلمش کمک کرد تا حساب این علامت‌ها را نگه دارد. هر روز عصر، شریل به خاطر فهرست علامت‌های مثبت آن روز، پاداشی دریافت می‌کرد،
این پاداش‌ها از این دست بودند: روبان، گیره‌های موی سر، النگوهای پلاستیکی، یک فرصت برای دوچرخه‌سواری پس از شام به کمک پدرش، یا مطالعه اضافی پیش از رفتن به رختخواب. در مراحل اول اگر چشمانش پر از اشک می‌شد، اما گریه نمی‌کرد نیز پاداش می‌گرفت. اما در مراحل بعدی آن هم ممنوع بود. کم کم تعداد علامت‌های لازم برای گرفتن یک پاداش را افزایش دادند، بنابراین، پاداش‌های روزانه به دو پاداش در هفته تبدیل شد.مشاور تلفنی کودک
نمونه ای از مورد بهبود یافته
تغییرات رفتار شریل چشمگیر بود. او کمتر گریه می‌کرد؛ برای مدت بیشتری سعی می‌کرد؛ وقتی به کمک نیاز داشت آن را درخواست می‌کرد؛ و بیشتر لبخند می‌زد. هنگامی که مقاومتش در برابر عجز و ناتوانی افزایش یافت و رفتار سنجیده او تثبیت شد، دوباره از فراوانی پاداش‌ها کاسته شد و معلمش به جای یادداشت‌های روزانه، یادداشت‌های هفتگی را به خانه می‌فرستاد.
خوشحالی به خانه برگشته بود و در نهایت حتی یادداشت‌های هفتگی نیز تداوم نیافتند، البته هنوز والدینش به‌طور اتفاقی با یک پاداش غافلگیرش می‌کنند تا بدانند که آنها به رفتار صحیحش توجه دارند. خوب است که بدانید همین کار در او شوق بهترشدن و نوبودن به وجود آورده و باعث می‌شود در رفتارهای بعدی خود تجدیدنظر کند و به مراتب بهتر شود و نکات بهتری را در نظر بگیرد.
منبع: کودک و نوجوان
مشاوره تلفنی کودکان مورد تایید کانون مشاوران ایران
۰۲۱-۲۲۳۵۴۲۸۲