کودک و نظم و ترتیب: شما نیز ممکن است مانند بسیاری از والدین فکر کنید باید اسم کودک شما را طوفان تورنادو می‌گذاشتند. گاهی به نظر جالب می‌رسد که چطور این موجودات کوچک می‌توانند در چنین زمان کوتاهی تمام چیزهای یک اتاق را به هم بریزند. کودکان دوست دارند چیزها را به هم بریزند و کودکان خردسال‌تر اصلا فکر نمی‌کنند چیزها را به هم ریخته‌اند: آنها هر چقدر چیزهای بیشتری برای بازی کردن دورو برشان باشد، سرگرم‌تر می‌شوند و بیشتر لذت می‌برند.
بعد از مدتی خانه شما شبیه حراجی‌های لباس یا اسباب‌بازی می‌شود و شما همیشه در حال غر زدن سر کودک هستید که چیزهایی را که ریخته است، جمع و جور کند و یا این که خودتان آنها را جمع می‌کنید. در این صورت، شما باز هم یک مسئولیت دیگر را که نباید برعهده می‌گرفتید، برعهده گرفته‌اید و از همه بدتر این که، کودک می‌فهمد کسی هست که پشت سرش چیزهایی را که ریخته است، جمع کند.
هر کس می‌تواند و باید مسئول تمیز کردن ریخت و پاش‌های خودش باشد. به کودک خود اهمیت مراقبت از وسایل و گذاشتن آنها در محل مخصوصشان را یاد دهید. او با پیدا کردن سریع وسایلش و غروری که این مرتب بودن به او می‌دهد، در واقع خودش جایزه‌اش را گرفته است.
گاهی صرفا لازم است که شما به اصطلاح چوب به زمین بکوبید: «این خانه باید این‌طور باشد که همه ما خودمون وسایلمون را جمع کنیم!» به‌طور ایده‌آل این قانون بازد از ابتدا، جزء طبیعی زندگی باشد. اگر چنین نیست، می‌توانید با بکارگیری یک یا چند مورد از راه حل‌های زیر، موقعیت را اصلاح کنید.
از پیش برنامه‌ریزی کنید
مرتب بودن، باعث صرفه‌جویی در وقت و جلوگیری از درگیری می‌شود و به شما اجازه می‌دهد که محیط اطرافتان را کنترل کنید. بنابراین با صرف کمی وقت طوری محیط اطراف کودک را تغییر دهید که نظیف بودن برایش آسان‌تر شود.مشاوره کودکان تهران
برای نگهداری لوازم کودک مکان‌هایی را تعیین کنید. به او بگویید همان‌طور که او خانه‌ای برای زندگی کردن دارد، همه اشیاء و لوازمش هم به خانه احتیاج دارند. محل‌های جداگانه‌ای را برای اسباب بازی‌ها، لوازم ورزشی و لوازم هنری و…. کودک تعیین کنید. جعبه‌های کفش می‌توانند برای نگهداری اشیاء کوچک‌تر به کار روند و می‌توان از جعبه جواهرات برای نگهداری اشیاء با ارزش استفاده کرد. برای اشیاء بزرگ‌تر، تاقچه، کابینت یا کمد مناسب‌تر از جعبه‌های اسباب‌بازی بزرگ هستند که در آنها اسباب بازی‌ها به هم ریخته می‌شوند و می‌شکنند. سطل‌های پلاستیکی آویزان شونده، محل مناسبی برای اسباب بازی‌های با قطعات فراوان هستند. به هر شکل که در مورد این مسائل تصمیم می‌گیرید، هدف شما باید این باشد که هر چیز جای معینی داشته باشد.
محل اشیاء را طوری قرار دهید که در دسترس کودک باشد. اتاق را از چشم کودک نگاه کنید و مطمئن شوید که تاقچه‌ها، کابینت‌ها، جارختی‌ها و طبقه‌های کمد طوری قرار گرفته است که کودک می‌تواند به آسانی به آنها دسترسی پیدا کند.
به محل‌ها برچسب بزنید. محل هر چیز را با برچسب (اتیکت)، حرف چسبان و یا حتی عکس مشخص کنی. به این ترتیب، کودک یکی از فایده‌های حروف الفبا را نیز یاد خواهد گرفت!
به کودک آموزش دهید و او را زیر نظر بگیرید
برای کودکانتان الگوی عملی باشید. بدین معنا که شما خودتان باید مرتب و منظم باشید و بر کار آنها نیز نظارت کنید. کودکانی که هرگز در عمرشان مرتب نبوده‌اند نمی‌توانند در یک چشم به هم زدن همه جا را مرتب کنند. همچنین آنها می‌دانند که چه باید بکنند. تمام کودکان ـ بزرگ و یا کوچک ـ باید بدانند که انتظارات شما دقیقا چه هستند. آیا اتاق فقط باید جلوی چشم شما تمیز باشد و یا این که حتی پشت درهای بسته هم باید اتاق تمیزی داشته باشند؟ به خاطر بسپارید که کودک به تدریج یاد می‌گیرد که شما چه می‌خواهید و بنابراین شما باید در انتظاراتتان واقع‌بین باشید.
آماده باشید که گاهی به کودک کمک کنید. حتی مرتب‌ترین کودکان نیز برای جمع کردن اسباب بازیهایی که دارای قطعات متعدد هستند، نیاز به کمک دارند تا قطعات گم نشوند. روش زیر را که ما از مادر یک کودک دو ساله یاد گرفته‌ایم، امتحان کنید: از کودک خواسته شد که به بهترین وجه اسباب بازی‌هایش را جمع کند و سپس مادرش برگشت تا با هم قطعات اسباب‌بازی را سوار کنند. به تدریج که کودک مهارت پیدا کرد، توانست قطعات بیشتری از اسباب‌بازی را سوار کند و نهایتا توانست خودش این کار را با احساس غرور خاصی به تنهایی انجام دهد.
در کودک عادت ایجاد کنید. کودک خود را تشویق کنید که وسایلش را بلافاصله بعد از بازی، جمع کند. در مورد کودکان نوپا چنین کنید: یکی شما بردارید، یکی کودک بردارد و بخوانید: «ما چیزامونو این جوری جمع می‌کنیم، ما چیزامونو این جوری جمع می‌کنیم….» هنگامی که جمع کردن و برداشتن از روی زمین را یاد گرفت، هدف بعدی این است که به او یاد دهید آنها را کجا بگذارد. اگر این آموزش را از ابتدای زندگی کودک آغاز کنید، او به این نتیجه خواهد رسید که این کار جزء طبیعی بازی کردن یا کار کردن است.
روشن صحبت کنید
هنگامی که می‌خواهید کودکتان وسایلش را جمع و جور کند، به روشنی و با لغات ساده به او بگویید که دقیقا چه کاری را باید انجام دهد: «مارسی، لطفا تمام اسباب بازی‌ها رو جمع کن و اونارو مرتب داخل طبقه مخصوص اسباب بازی‌ها بذار!» با لحنی مهربان ولی قاطع صحبت کنید و هرگز با تحکم فرمان صادر نکنید. اگر کودک پاسخ نداد، درخواست خودتان را پنج ثانیه بعد مجددا تکرار کنید. اگر با این که می‌دانید هر دو بار را شنیده است، هنوز واکنش نشان نمی‌دهد، پیامدهای کارش را به او نشان دهید. (قسمت بعد را بخوانید)
پیامدهای کار کودک را به او نشان دهید
برای این که دستورات شما معنی‌دار باشند، کودک باید بداند که اگر او کاری را که شما خواسته‌اید، انجام ندهد، جای بحث ندارد. شما آن کار را به جای او انجام نخواهید داد و او پیامدهای کارش را بلافاصله خواهد دید. این پیامدها می‌تواند به صورت محرومیت موقت، گرفتن دست کودک و مجبور کردن او به انجام کارها و یا تصحیح بیش از حد باشد.
روش دیگری را می‌توانید هنگامی که به خانه آمدید و متوجه شدید کودک وسایلش را جمع نکرده است، به کار برید. به او به تدریج بفهمانید که هر چیز را که تا انتهای روز جمع نکند، برای مدتی، مثلا یک هفته، مال شما خواهد شد. این وسایل را تا مدت معین در جعبه مخصوص (جعبه جریمه) بگذارید و اطمینان حاصل کنید کودک می‌داند که اگر این امر دوباره اتفاق بیفتد، مجددا جریمه خواهد شد.
از تحسین و تقویت استفاده کنید
تشویق در این مورد نیز، مانند تمام موقعیت‌های دیگر، مفید خواهد بود. همیشه، هنگامی که رفتار کودک خوب است، او را تحسین کنید.
به کودک بگویید که چقدر خوشحال هستید که او وسایلش را جمع می‌کند. بار دیگر که او به تنهایی این کار را انجام داد، به او بگویید که چه کار بزرگی انجام داده است! وقتی کودک بعد از این که وسایلش را مرتب کرد توانست به راحتی چیزی را که به دنبالش می‌گردد، پیدا کند، او را تشویق کنید.
با جوایز او را تقویت کنید: «آفرین که بدون این که من بگم وسایلت‌رو جمع کردی. جایزه‌ات اینه که حالا بیایی بستنی بخوری.» یا این که: «جایزه‌ات اینه که بیایی بازی‌ای که دوست داری با هم بکنیم.»
پیشگیری کنید و انگیزه بدهید
با استفاده از تخیل خود، احساس مرتب بودن را در کودک برانگیزید.
از زمان‌سنج (تایمر) استفاده کنید. کودک بزرگ‌تر را وادارید که «رکورد جهانی زمان جمع و جور کردن» را بشکند. با استفاده از زمان‌سنج (تایمر) یا کرونومتر زمان جمع‌آوری او را اندازه بگیرید.
از کودک بخواهید شما را غافلگیر کند. بعضی از کودکان دوست دارند ناگهان شما را غافلگیر کنند. به آنها بگویید برای پنج دقیقه اتاق را ترک می‌کنم؛ می‌خواهم ببینم، هنگامی که برمی‌گردم مانند جادوگرها به سرعت تمام اسباب بازی‌ها را سرجایشان گذاشته‌ای یا نه!
بازرسی کنید. وانمود کنید که کارآگاه مشهوری هستید و به دنبال وسایلی می‌گردید که سرجایشان نیستند. یا این که نقش بازرسی را بازی کنید که می‌خواهد بداند جای صحیح اشیاء کجاست.
از قانون «بیرون آوردن» استفاده کنید. اگر کودک شما دوست دارد هر بار که بازی می‌کند، همه اسباب بازی‌هایش را با هم بیرون بیاورد، به او بگویید که قوانین تغییر کرده‌اند. از این به بعد اگر می‌خواهد که یک اسباب‌بازی را بردارد، باید اسباب‌بازی قبلی را سرجایش بگذارد. این روش زمانی که چند کودک در یک اتاق بازی می‌کنند نیز کمک می‌کند. هر کودکی که یک اسباب‌بازی را بردارد، باید اسباب‌بازی قبلی را سرجایش بگذارد. و در انتهای بازی نیز آنها را به محل قبلی‌شان بازگرداند.
«مبادله پایاپای». این روش، به ویژه در مورد کودکان خردسال مفید است. هر از چند گاه، اسباب بازیهایی را که کودک به تازگی با آنها بازی نکرده است….، جمع کنید، آنها را در محل مخصوصی بگذارید و وانمود کنید این یک مغازه مبادله پایاپای است. به او بگویید، هر هفته پس از آن که وسایلش را جمع کرد، می‌تواند یک اسباب‌بازی بدهد و یک اسباب‌بازی دیگر بگیرد؛ بدین ترتیب، اسباب‌بازی جدید برایش تازگی نیز خواهد داشت.
کودک آداب نمی‌داند!
«جو، صاف بشین. پات‌رو از رو میز بردار!». «دنیس، با دستت غذا نخور، با چنگال بخور!». «جوناتان، وسط حرف کسی نپر!». احتمالا این حرف‌ها به نظرتان آشناست. آداب معاشرت به این دلیل به وجود آمده‌اند که مناسبات انسانی را دلپذیرتر می‌کند؛ در فردی که با آنها ارتباط برقرار می‌کنید، احساس خوشایندی پدید می‌آورد و رفتار شایسته‌ای را در موقعیت‌های خاصی ارائه می‌دهد. از همه مهم‌تر آن که رفتار خوب، نشان دهنده اهمیتی است که برای دیگران قایل هستید.
سعی کنید با الگو قرار دادن خودتان و نشان دادن نقش مهم آداب معاشرت و این که آنها چه رفتاری را در پیش گیرند، به کودکتان کمک کنید که رفتار خوبی داشته باشد. سعی کنید که انتظاراتتان را از او واقع بینانه کنید و انتظاری متناسب با سن و مرحله رشد او داشته باشید؛ در ضمن، توانایی‌های او را نیز دست کم نگیرید. البته، از او بخواهید که به دوست شما لبخند بزند و به او سلام کند، ولی هدف دراز مدت شما آن است که به کودک کمک کنید تا با رفتاری خوشایند و شایسته، خودش نیز از ارتباط متقابل با افراد لذت ببرد.
خودتان به آن‌چه می‌گویید، عمل کنید
رفتار خوب، از خانه آغاز می‌شود و اگر کودک شما الگوی عملی درستی داشته باشد، به سرعت از آن تقلید خواهد کرد. نگاه منصفانه‌ای به رفتار خودتان بیندازید و از خودتان بپرسید که آیا درست رفتار می‌کنید یا نه! اگر رفتار شما با او یا دیگران خوب نیست، کودک نیز به جای اجرای دستورات شما، همان رفتار را نشان خواهد داد. همواره به گونه‌ای رفتار کنید که دوست دارید کودکتان رفتار کند.
هر بار، بر یک رفتار متمرکز شوید
بسیار موثر است که در یک زمان روی یک مشکل خاصی تمرکز کنید تا این که بخواهید یکباره همه چیز را عوض کنید. دستورهای زیاد در یک زمان، می‌توانند اثر معکوسی بر روی کودکان داشته باشند. اگر می‌خواهید، در آغاز به کودک خود واژه‌هایی مانند «خیلی ممنون» و «لطفا» را بیاموزید، باید پیش از آن که به سراغ رفتار و واژه‌های جدید‌تری بروید، روی آنها به حد کافی کار کنید.
از کودک خود انتظار داشته باشید و شرایط آن را فراهم کنید
به کودک خود بفهمانید که آداب، بخش مهم و ضروری زندگی است. بهترین کار این است که هرگاه کودک به هر یک از آنها عمل کرد، او را تحسین کنید. در صورت لزوم، در مورد رفتار بد کودک با او صحبت کنید. افراد خوش رفتار و مودب را به کودک نشان دهید. در مورد کودکان خردسال‌تر از روش‌هایی استفاده کنید تا آدابی که یاد گرفته‌اند را به کار ببندند:
از واژه‌هایی مانند: «آدم خوبا، حرف خوبا» و کلمات جادویی یاری بگیرید. از آنجا که آدم خوب، نشان دهنده توجه به افراد دیگر است، کودک خود را تشویق کنید که به آدم خوبا (آدم‌های خوب) بپیوندد و کمک کننده، مهربان، شنونده، خوب، مودب و…. شود. برای این که حرف خوبا (حرف‌های خوب) را بگوید، باید کاری کند که مردم دیگر، احساس خوبی پیدا کنند. هنگامی که به موقعیت خاصی نزدیک می‌شود، از او بپرسید که چه کاری می‌تواند انجام دهد و یا چه حرفی می‌تواند بزند تا باعث خوشحالی افراد دیگر شود. برای نمونه بگوید: «مادربزرگ، واقعا شام خوبی بود.» این روش جالبی است که به کودک یادآوری کنید تا رفتار خوبی داشته باشد، بی آن که او را با گفتن این که چه کاری انجام دهد، دستپاچه کنید. می‌توانید فقط لبخند بزنید و بگویید: «مارک، نمی‌خواهی یکی از اون حرف خوبا رو به خانم‌هارس بگویی؟»
به کودک خود بگویید، هنگامی که چیزی را می‌گیرد یا چیزی می‌خواهد، کلمه جادویی «لطفا» و «متشکرم» را بگوید. بدین ترتیب، او از به کار بردن این واژه‌ها لذت خواهد برد و از شما نیز همین انتظار را خواهد داشت.
قوانین را به صورت مثبت بیان کنید. به جای آن که به کودک بگویید، چه کاری انجام ندهد، قوانین را به گونه دیگری بیان کنید: «لطفا فقط وقتی حرف بزن که دهنت خالیه»؛ «دستمالت‌رو روی پات بذار»؛ «وقتی حرف بزن که کس دیگه‌ای حرف نمی‌زنه».
نقش بازی کنید. آداب خوب را، با تمرین آنها به صورت نمایش بازی کردن در موقعیت‌های اجتماعی یاد دهید. نقش‌هایتان را عوض کنید تا گاه شما به جای کودک بازی کنید و گاه، کودک به جای شما بازی کند. می‌توانید نقش بازی کردن را در حضور یکی از دوستانش نیز انجام دهید. کودک دیگری را به عنوان میهمان به منزلتان دعوت کنید و بگویید که همگی، می‌خواهیم بسیار مودب باشیم. سپس، بهترین رفتار را از خود نشان دهید.
از تحسین استفاده کنید
تحسین کودکانتان برای رفتار خوبشان، می‌تواند باعث تشویق آنها به داشتن همه روزه چنین رفتاری شود. همیشه به آنها بگویید که با ملاحظه و مودبانه رفتار کرده‌اند: «خیلی خوب بود که برای خانم فاکس یه صندلی آوردی!»
با یکدیگر مسابقه بدهید. با کودکتان بازی کنید به این صورت که هر کدام رفتار خوب دیگری را به هم بگویید. بدین ترتیب، هنگامی که آنها رفتار خوبی داشتند، مورد تحسین قرار می‌گیرند و همچنین است هنگامی که شما رفتار خوبی داشته باشید.
بی‌توجهی کنید / تحسین کنید. هنگامی که بیش از یک کودک در خانه است، بر روی نکات مثبت تاکید کنید. کودکی را که رفتار خوبی دارد، تحسین کنید و نسبت به کودک دیگری که رفتار خوبی ندارد، بی‌توجهی نشان دهید. اگر این کار را به درستی انجام دهید، خود به خود در کودکی که رفتار خوبی ندارد این حس را ترغیب می‌کنید که او نیز رفتارش را اصلاح کرده و به مرور رفتار بهتری از خودش بروز دهد. خیلی از اوقات نمی‌توان با کودک به صورت منطقی صحبت کرد و کودک به دلیل سن و سال پایین منطق و حقایق را نمی‌پذیرد، پس بهتر است که از طریق این راه‌ها و راه‌های اصولی‌تر کار خود را به پیش ببرید و موفقیت‌های بهتری را در این زمینه کسب کنید، موفقیت‌هایی که می‌تواند بر پایه درستی و انضباط صورت گیرد و رضایتمندی خود شما را نیز جلب نماید. به یاد داشته باشید که هیچگاه با کودک خود لجبازی نکرده و همیشه خونسردی خود را حفظ کنید تا بتوانید موفق عمل کنید.
از علائم غیر کلامی استفاده کنید. با علامت خاصی مانند زدن به پشت کودک، می‌توان رفتار کودک را تحسین کرد، بی آن که توجه مردم دیگر، جلب شود.
از روش‌های تقویت استفاده کنید
در آموختن آداب به کودک، از کشیدن جدول یاری بگیرید. برای نمونه، اگر در حال کار کردن بر روی آداب غذا خوردن هستید، جدولی بکشید و در آن فهرست تمام رفتارهای لازم را برای کودک بنویسید. برای نمونه: دستمال سفره روی پا باشد؛ از چنگال درست استفاده شود؛ کودک در هنگام تشکر از واژه‌هایی مانند خیلی ممنون و لطفا استفاده کند و هنگامی که غذایش تمام شد، بگوید: «اجازه می‌دید کنار برم؟» در پایان هر وعده غذا، در ازای هر رفتار درست، پاداش دریافت خواهد کرد. هنگامی که در تمام مدت غذا خوردن، بدون اشتباه کارهایش را انجام داد، به او جایزه‌ای نظیر دسر بدهید. زمانی که در طی یک هفته، امتیازهای چشمگیری را به دست آورد، جایزه بزرگ‌تری نظیر غذا در یک رستوران را خواهد برد.
رفتار بد را تصحیح کنید
برای غلبه بر رفتار بدی که به شدت در کودک تثبیت شده است و یا کودک آن را از همسالانش فراگرفته است، روش‌های زیر را به کار گیرید:
از تمرین مثبت استفاده کنید. این روش به کودک شما کمک می‌کند که بفهمد، آسان‌تر است که از آغاز، کارها را درست انجام دهد. اگر او چیزی می‌خواهد و «لطفا» نمی‌گوید، او را وادارید که این واژه را ده بار در جای مناسب به کار برد: «جنی، لطفا ده چیز بخوا و وقتی می‌گی که اونا رو می‌خوای لطفا! بگو. خیلی ممنون!»
پیامدهای طبیعی کار کودک را به او نشان دهید. اگر کودک شما از اجرای آداب غذا خوردن، خودداری می‌کند، نتیجه منطقی، آن است که تا وقتی تغییری در رفتارش نداده است، نباید غذا بخورد و یا اگر سر میز شام مدتی آرام ننشست، دیگر آن شب شام نخواهد داشت و یا فقط باید نان و پنیر بخورد.
منبع: کودک و نوجوان