یکی از مسائل مهمی که باعث نگرانی پدران ومادران می‌شود، عدم کنترل ادرار در کودکانی است که به حد نصاب سن رسیده‌اند و دیگر از آنها انتظار نمی‌رود که نتوانند ادرارشان را کنترل کنند.
زمان نگهداری ادرار در طول روز بین سنین ۳ تا ۴ سال است و شب‌ادراری معمولا بعد از شش‌سالگی ظاهر می‌شود. البته کنترل ادرار در کودکان بستگی به عواملی چون عادات و رفتار اجتماعی و خانوادگی دارد. به طور معمول، دختر بچه‌ها بیشتر در طول روز خود را خیس می‌کنند، در صورتی که پسرها اغلب شب‌ادراری دارند.
شب‌ادراری
شب ادراری چیست؟ بی‌اخیتاری ادرار به دفع ادرار در لباس یا رختخواب بعد از سن طبیعی به دست آوردن کنترل ادراری اطلاق می‌شود. به طور طبیعی کودک در سن ۵ سالگی کنترل ادرار به دست می‌آورد. بی اختیاری ادرار بر دو نوع ۱) اولیه و ۲) ثانویه است. بی اختیاری اولیه ادرار، که حدود ۸۰ درصد موارد را شامل می‌شود، زمانی است که فرد هیچ گاه برای یک مدت طولانی کنترل ادرار نداشته باشد. بی اختیاری ادرار ثانویه هنگامی است که پس از دوره‌های طولانی (۶ تا ۱۲ ماه) که فرد قادر به کنترل ادرار بوده است، اکنون دچار بی اختیاری ادرار شود. بی اختیاری شبانه شایع ترین شکل بی‌اختیاری ادراری است که شب ادراری نیز نامیده می‌شود. طبق تعریف دیگر دفع نابجا ادرار شبانه چه به صورت ارادی و چه غیر ارادی در بستر یا لباس پس از سن ۵ سالگی بیماری شب ادراری نامیده می‌شود.
هرگاه کودکی بعد از شش‌سالگی در یک ماه بیش از دوبار، شب‌ها جای خود را خیس کند، دچار شب‌ادراری است. شب‌ادراری به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود که هریک علائمی خاص خود دارد.
شب‌ادراری اولیه
شب ادراری اولیه زمانی است که کودک تا سن مناسب برای کنترل ادرار، هرگز شب‌ها جایش خشک نمانده و اغلب شب‌ها جای خود را خیس کرده است.
شب‌ادراری ثانویه
شب‌ادراری ثانویه در صورتی است که بعد از فاصله زمانی ششش ماه تا یک سال که کودک شب‌ادراری نداشته است، مجددا شب‌ها شروع به خیس کردن جای خود می‌کند.
علل شب‌ادراری
برای هر یک از انواع شب‌ادراری، علل گوناگونی بیان شده است که یکی ازمهم‌ترین آنها، رسم و رسوم و عادات اجتماعی و خانوادگی است. ثوارث یکی از عوامل مهم شب‌ادراری است. در آماری ذکر شده است که اگر پدر و مادری در دوران کودکی خود دچار شب‌ادراری بوده‌اند، کودکشان ۷۷ درصد شانس ابتلا به بیماری دارد. و اگر تنها پدر یا مادر در زمان کودکی خود گرفتار این عارضه بوده است، کودک ۴۴ درصد شانس گرفتاری به شب‌ادراری دارد.
افزون بر ارث، بیماری‌های مجاری ادرار مثل ناهنجاری‌ها و اختلالات ساختمانی پیش آب‌راه، مجاری ادرار، مثانه، حالب‌ها و کلیه‌ها در بروز شب‌ادراری دخالت دارند. در کودکانی که نقصی در ساختمان ستون فقرات کمری دارند نیز ممکن است شب ادراری مشاهده شود. در کودکان عقب‌افتاده ذهنی نیز شب‌ادراری شایع است. همچنین، گه‌گاه بروز بیماری قند در کودکان با شب‌اداری آغاز می‌شود.
لازم به یادآوری است که امکان دارد یکی دو درصد از کودکان سالم هم تا سن ۱۲ و حتی ۱۵ سالگی دارای شب‌ادراری باشند، بی‌آنکه هیچ نوع نقص و عارضه‌ای بتوان در آنان جست‌و‌جو کرد. گاهی عدم سازش والدین و اختلافات خانوادگی یا تبعیض بین فرزندان و یا جدایی پدر و مادر یا فوت یکی از آنان باعث شب‌ادراری می‌شود. تولد نوزاد تازه در خانه و مسائل عاطفی و رفتاری والدین نیز در شب‌ادراری کودکان بی‌تاثیر نیست.
درمان
ابتدا باید کودک توسط پزشک متخصص اطفال به دقت معاینه شود و از کلیه‌ها و مجاری ادرار امتحان به عمل آید و آزمایش کامل و کشت ادرار انجام شود. نکته ای که باید به آن توجه داشت این است که در کودکان بالای شش سال، هر سال درحدود ۱۵ درصد شب‌ادراری کودکان، با بالارفتن سن، خود به خود بهبود می‌یابد.
درمان کودک را نباید تنها به پزشک واگذاشت. پدر ومادر باید پس از تشخیص علت بیماری توسط پزشک و تعیین نوع درمان، با پزشک تشریک مساعی کنند و در درمان فرزند خود بکوشند.
کودکان مبتلا به شب‌ادراری باید پیش از خوابیدن برای ادرار کردن آموزش داده شوند و در ضمن از نوشیدن مایعات پیش از رفتن به بستر، پزهیز کنند. بیدار کردن این گونه کودکان در زمان‌های مناسب برای ادرار کردن – پیش از این که کودک جای خود را خیس کند – و نیز تعویض لباس‌های خیس شده کودک بعد از ادرار و خلاصه، همکاری همه‌جانبه با پزشک معالج برای درمان کودک، از اهم نکات قابل توجه در درمان شب‌ادراری است.
شاید مهم‌ترین توصیه به پدران و مادران این گونه بیماران حفظ خونسردی و خودداری از سرزنش و یا تنبیه در چنین مواقعی باشد، زیرا خشونت و یا ملامت، نه تنها مشکلی را حل نمی‌کند، چه بسا که مشکلات بیشتری نیز فراهم می‌آورد. باید امید داشت که اغلب این کودکان با گذشت زمان، بهبود خواهند یافت – مگر در مورادی که کندذهنی و یا ناهنجاری‌هایی مطرح است که در آن صورت هم با اصلاح این نقایص، وضع کودک خوب و رضایت‌بخش می‌شود.
نگه داشتن ادرار در کودکان
افرادی که از رفتن به دستشویی طفره می‌روند، ادرار را به مدت طولانی نگه می‌دارند و ساعت‌ها، ادرار را در مثانه‌شان نگه می‌دارند. در حالیکه نگهداری ادرار در مثانه ممکن است باعث آسیب‌های جدی به کلیه‌ها و مثانه و بیماری‌های عفونی در ناحیه مجاری ادرار و تناسلی شود.
چه کودکان و چه بزرگسالان باید بلافاصله پس از احساس ادرار به دستشویی بروند تا مایع داخل مثانه تخلیه شود و نگهداری ادرار در مثانه باعث می‌شود حساسیت این عضو کم شود و فرد به مرور زمان پر شدن مثانه اش را احساس نکند. وقتی حساسیت مثانه کم می‌شود و ادرار ساعت‌ها در آن می‌ماند و احتمال عفونت‌های ادراری در کودکان بالا تر می‌رود. در حالت عادی، جریان ادرار باعث می‌شود میکروب‌های خروجی از دستگاه گوارش با مدفوع، که هنوز روی سطح بدن باقی مانده‌اند، به طور کامل دفع شوند، اما وقتی ادرار در بدن باقی بماند، میکروب‌ها زمان بیشتری برای حمله به مثانه و ایجاد عفونت دارند.
بروز این نوع عفونت‌های ادراری در دختران بیشتر از پسران است که علت آن آناتومی خاص مجرای ادرار دختران است. نگه داشتن ادرار، کم کم بر بافت کلیه‌های کودکان آسیب می‌زند و در بزرگسالی باعث اختلالاتی همچون دفع پروتئین از بدن می‌شود و حتی اختلال در عملکرد کلیه‌ها ممکن است بیماری‌های قلبی را هم به دنبال داشته باشد. همیشه کثیفی دستشویی، باعث حبس ادرار نمی‌شود گاهی دستشویی‌ها آنقدرها هم کثیف نیست، اما افراد نوعی ترس وسواس‌گونه از دستشویی رفتن دارند.مشاوره کودکان تلفنی
ترس ریشه در خردسالی دارد
ترس از دستشویی رفتن، در سن دبستان ایجاد نمی‌شود، بلکه ریشه در سنین بسیار پایین دارد. بچه‌ها تقریبا در دو سالگی باید شیوه مناسب دستشویی رفتن را از والدین بیاموزند. یکی از مشکلاتی که در کودکان به واسطه آموزش غلط برای دستشویی رفتن بروز می‌کند وسواس است که در کودکی هم با علائمی همچون نگه داشتن ادرار یا بردن عروسک و اسباب بازی با خودشان در دستشویی همراه است. این وسواس در بزرگسالی نیز در قالب فکرها یا رفتارهای تکرار شونده با شدت بیشتری ادامه پیدا می‌کند.
کودکی که از دستشویی رفتن در هفت یا هشت سالگی می‌ترسد به احتمال زیاد اعتماد نسبت به محیط را در سنین کمتر به دست نیاورده و روش‌های رفتاری پدر و مادر در آموزش دستشویی رفتن به او، اضطراب‌زا بوده است. یکی از راه‌ها برای کاهش اضطراب خردسالان در دوره آموزش دستشویی رفتن، استفاده از بازی یا جایزه دادن به فرزند در صورت یادگیری صحیح اوست.
اما اگر کودکانی که دوره ابتدایی را می‌گذرانند و همچنان از دستشویی رفتن در محیط مدرسه می‌ترسند، والدین می‌توانند تا حدی که به حریم خصوصی آنها تجاوز نشود چند جلسه با آنها در دستشویی مدرسه همراه شوند برای مثال در محل شستن دست‌ها، کنار کودک بایستند یا از او بخواهند در دستشویی را باز کند و نشانش دهند که چیز ترسناکی در دستشویی مدرسه وجود ندارد تا به این ترتیب احساس امنیت کودکان را نسبت به محیط افزایش دهند.
منبع: کودک و نوجوان