مسلما داشتن یک کودک پاکیزه و منظم لذت‌بخش است. با این حال، در مورد این که چقدر کودک را تر و تمیز می‌خواهید و چه هنگام این انتظار را از او دارید، منطقی باشید. هر از چند گاهی کثیف شدن، کاملا پذیرفتنی است و پاکیزه کردن کودک نباید به صورت یک تنبیه درآید. از طرف دیگر، هر کودکی باید احساس غروری نسبت به بدن خودش پیدا کند و بیاموزد که چطور از آن مراقبت کند. اگر خودتان الگوی مناسبی برای کودک باشید، به کودک کمک خواهید کرد که عادت‌های خوبی را در زمینه پاکیزگی شخصی به دست آورد و همچنین به این نتیجه برسد که شست‌وشو بسیار سرگرم‌کننده و مسرت‌بخش است.
کودکان خردسال سعی می‌کنند که خودشان به تنهایی و بدون کمک شما، شست‌وشو را انجام دهند، ولی بیشتر آنها تنها در سن چهار سالگی می‌توانند بدون نظارت شخصی دیگر، دست خودشان را بشویند. شش ماه بعد می‌توانند به تنهایی و به شکل قابل قبولی صورت خود را نیز بشویند. ولی تنها در حدود شش سالگی می‌توانند کاملا به تنهایی حمام کنند. کودکان معمولا به اندازه بزرگ‌ترها به پاکیزگی اهمیت نمی‌دهند. ولی اگر بهداشت و پاکیزگی در سنین اولیه به کودکان آموزش داده شود، به تدریج به صورت قسمتی از زندگی روزمره آنها درمی‌آید.
راه‌حل‌های ما در واقع پیشنهادهایی برای آموزش کودکان بسیار خردسال در زمینه پاکیزه کردن خودشان به همراه شماست. بدین ترتیب، آنها به صورت طبیعی این کار را یاد می‌گیرند. عجله نکنید! به کودک نشان دهید که شست‌وشوی روزمره می‌تواند لذت‌بخش باشد. اگر فکر می‌کنید که کودک شما فراموش کرده است صورتش را بشوید، از او نپرسید که صورتش را شسته است یا نه، فقط از او بخواهید که صورتش را بشوید چون صورتش کثیف است. دقیقا چیزی را که انتظار دارید مشخص کنید و او را با یک روش غیر انتقادی و مثبت برانگیزید.
اشیاء را طوری قرار دهید که برای کودک قابل دسترسی باشند
از آنجایی که دستشویی خانه برای کودک بسیار بلند است، و او نمی‌تواند از آن استفاده کند، یک چهارپایه کوچک تهیه کنید و هنگامی که زمان شستشو است، آن را بیرون بیاورید. لوازم شستشو مانند هوله و برس ناخن را طوری قرار دهید که به راحتی در دسترس کودک باشد. به او یاد دهید که چطور از آنها استفاده کند. شستشو را با همراهی همدیگر انجام دهید و به کودک اجازه دهید که علاوه بر این که روی خودش تمرین می‌کند، روی شما نیز تمرین کند.
آموزش را زود شروع کنید
هنگامی که آداب توالت رفتن را به کودک می‌آموزید، کاری کنید که شستشوی دست‌ها بعد از توالت رفتن به صورت یک عادت ثانویه درآید. اجازه دهید که کودک خودش لوازم شست و شو را انتخاب کند تا بدین ترتیب هنگامی که از آنها استفاده می‌کند، لذت بیشتری ببرد. برای مثال، کودکان نوپا هوله‌هایی را که عکس‌های فانتزی دارند و یا صابون‌های رنگی و خوش عطر را دوست دارند. از صابونی استفاده کنید که چشم‌ها را نمی‌سوزاند. دو هوله را به هم بدوزید و خرده‌های صابون را در آن بریزید تا یک دستگاه صابون‌سازی خودکار درست کنید. اجازه دهید کودک با نوک انگشتش کف‌صابون روی‌صورتش بگذارد تا شست‌وشو برای او حالت‌بازی پیدا کند.
پاکیزه بودن را پاداش دهید
یک جدول در حمام بگذارید و پس از شستن دست قبل از غذا و بعد از توالت، او را وادارید که در جدول علامت بگذارد. هنگامی که کودک با دست و صورت تمیز سر میز آمد، به او لبخند بزنید (و به این صورت به او پاداش دهید) و به او بگویید که صاحب تمیزترین دست قبل از همه دسر (یا غذا) ر دریافت می‌کند. هنگامی که کودک در جدول نمره مشخصی را به دست آورد، به او اجازه دهید که یک دسر مخصوص یا شام را انتخاب کند.
کودک را با نتایج عملش روبرو کنید
اگر کودک به سنی رسیده که می‌تواند به خوبی از عهده شست‌وشوی خودش برآید ولی از این کار امتناع می‌کند، موقع آن است که نتایج کارش را ببیند. برای مثال، به کودک خردسال بگویید که اگر نمی‌تواند خودش دست و صورتش را بشوید، شما مجبور خواهید شد این کار را برایش انجام دهید. بعد از دو یا سه بار، او ترجیح خواهد داد که خودش این کار را انجام دهد. یا این که از تصحیح بیش از حد استفاده کنید. اگر بار اول کودک دست و صورتش را نشست، نظارت کنید که این کار را دوباره و سه باره انجام دهد.روانشناسی کودک
جنگ مسواک زدن
مسواک زدن موضوعی نیست که بتوان در اهمیت آن شک کرد و هر کودکی باید یاد بگیرد که حداقل دو بار در روز، و ترجیحا بعد از هر غذا، دندان‌هایش را مسواک بزند؛ همچنین لازم است که از نخ دندان نیز استفاده کند. ولی در مورد بعضی از والدین، مجبور کردن کودکانشان به این که هر صبح خودشان دندان‌هایشان را مسواک بزنند، یک درگیری همیشگی است. اکثر والدین اهمیت مسواک زدن را درک می‌کنند، ولی از آنجایی که دندان‌های کودک دائمی نیستند، گاهی این کار را جدی نمی‌گیرند. دندان‌های شیری اساس رشد دندان‌های دائمی هستند، پوسیدگی این دندان‌ها تنها درد ایجاد نمی‌کنند، بلکه می‌تواند بالقوه خطرناک باشد؛ زیرا می‌تواند منجر به عفونت یا افتادن زود هنگام دندان شوند که بعدا محل دندان دائمی ر نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد و باعث می‌شود که دندان‌های دائمی کج دربیایند.
عادت را زود ایجاد کنید
اگر کودک ببیند که شما به‌طور مرتب دندان‌های خود را مسواک می‌زنید، او نیز مشتاق خواهد شد که چنین کند. مدت‌ها قبل از این که کودک واقعا بتواند دندانش را مسواک بزند، به او مسواک خودش را بدهید. مقداری خمیردندان روی آن بگذارید و به او اجازه دهید که با آن کلنجار رود. در حدود دو سالگی می‌تواند، حرکات را مانند شما انجام دهد. خودتان نیز استفاده از نخ دندان را قبل از مسواک زدن فراموش نکنید. وسیله‌ای شبیه تیر و کمان برای نگه داشتن نخ دندان وجود دارد که استفاده از نخ دندان را برای کودک آسان‌تر می‌کند. همچنین نخ دندان‌های معطر برای کودکان جالب‌ترند.
به کودک بیاموزید که چطور مسواک کند
در حالی که کودک شما مهارت پیدا می‌کند، او را تشویق کنید که طریقه مسواک زدن خود را نیز اصلاح کند.
به او بگویید که مسواک، ماشین اسباب‌بازی کوچکی است که باید آن را روی دندان‌هایش حرکت دهد.
در این مورد ترانه‌ای را مثل: «مسواک بزن، مسواک بزن!…. تا میکروبا کشته بشن!»، یا «صبح و ظهر و قبل از خواب مسواک بزن مسواک تا دهان تو گردد خوشبو و تمیز و پاک» بسازید و هنگامی که کودک مشغول مسواک زدن است، آن را بخوانید.
به او اجازه دهید که بعد از این که مسواک زدید، دندان‌های شما را وارسی کند. سپس شما نیز دندان‌های او را مورد وارسی قرار دهید.
به همراه کودک دندان‌های خود را نیز مسواک کنید تا کودک بتواند شما را الگوی خودش قرار دهد.
به او یاد دهید که بعد از مسواک زدن، زبان خودش را روی دندانش بکشد و حس کند که دندان‌هایش چقدر نرم و تمیز شده‌اند.
با استفاده از انگیزش مثبت این عادت را در کودک ایجاد کنید
تمام تلاش‌های اولیه کودک در مسواک زدن را شدیدا تحسین کنید.
به کودک اجازه دهید که مسواک و خمیردندان خودش را انتخاب کند. اغلب کودکان خمیردندان‌های فانتزی و معطر را دوست دارند.
مسواک زدن را در برنامه شبانه کودک خود قرار دهید. بدین ترتیب، قصه‌ای را که شب‌ها برای کودک خود می‌گویید، به شکل پاداشی برای مسواک زدن او درمی‌آید.
از یک زمان‌سنج (تایمر) استفاده کنید. زمان را برای مدتی طولانی‌تر از زمانی که معمولا کودک مسواک می‌زند، تنظیم کنید و کودک را تشویق کنید که تا زمان به صدا درآمدن زنگ تایمر، به مسواک زدن ادامه دهد.
پیشرفت کودک را ثبت کنید. یک جدول «دندان سالم» تهیه کنید؛ هر بار که کودک مسواک می‌زند یک خط یا ستاره روی جدول بکشید. هنگامی که جدول پر شد، او به عنوان جایزه یک خوراکی دریافت خواهد کرد. (که باید بعد از خوردن آن به دقت مسواک بزند!)
از دندان‌پزشک برای انگیزه دادن استفاده کنید
برای این که از ترس از دندان‌پزشک پیشگیری کنید و کودک را برانگیزید که به مسواک زدن عادت کند، پیش از این که مشکلی به وجود بیاید، ملاقاتی را با یک دندان‌پزشک ترتیب دهید. عقاید در مورد این که سن مناسب برای این کار چقدر است، فرق می‌کند و از دوازده تا هجده ماهگی و یا هنگامی که کودک دوازده دندان دارد و حتی تا سن دو یا سه سالگی، متفاوت است.
کودک را برای ملاقات با دندان‌پزشک، آماده کنید. با کودک «دندان‌پزک بازی» کنید و یا این که کتابی را در مورد رفتن به دندان‌پزشکی برایش بخوانید. در مورد این که کودک چه چیزی را در آنجا می‌بیند و چه کاری انجام می‌دهد، با او صحبت کنید.
از دندان‌پزشک خواهش کنید که برای کودک شرح دهد که چطور مسواک بزند و چرا مسواک زدن برای کودک مهم است. همچنین کودکان و والدین آنها می‌توانند با مطالعه کتاب‌هایی در این زمینه، آگاهی خود را بیشتر کنند.
جمع و جور کردن لباس‌ها
هنگامی که کودکان نوپا هستند، اغلب دوست دارند که لبتس‌هایشان را جمع و جور کنند. کمک کردن به پدر و مادر، صرفا، یک وظیفه نیست، بلکه کاری لذت‌بخش است و احساس مهم بودن را در انسان برمی‌انگیزد. کودکان دوست دارند لباس‌های کثیف را در سبد بگذارند و یا این که آشغال‌ها را در سطل آشغال بریزند. ولی کودکان خردسال، اغلب عادت ندارند که پشت سر خودشان لباس‌هایشان را جمع کنند زیرا معمولا کس دیگری این کار را برای آنها انجام می‌دهد. سپس هنگامی که کمی بزرگ‌تر شدند، ناگهان پدر و مادرشان رویه خود را تغییر می‌دهند و می‌گویند که: «خودت باید این کارو بکنی!»
پس بهترین حالت این است که هر کس در خانه از ابتدای امر مسئول کارهای خودش باشد. ولی با برنامه‌ریزی مناسب و تشویق و راهنمایی مداوم، حتی بی مبالات‌ترین کودک نیز عوض می‌شود.
کار را برای آنها لذت‌بخش کنید
کودکان خردسال، بازی جمع و جور کردن لباس‌ها و کمک در گذاشتن لباس‌ها در سبد لباس‌های چرک را دوست دارند. یک کودک دو ساله می‌تواند جوراب‌ها را جفت کند، لباس‌های زیر را تا کند و حدس بزند که هر تکه لباس مربوط به کدام‌یک از اعضاء خانواده است. به کودک بگویید در حالی که کفش‌ها را در کمد می‌گذارد، با آنها قطار درست کند. به کودک اجازه دهید که جعبه کفش‌ها را بریده و از آنها برای قسمت‌بندی کشو استفاده کند. به او اجازه دهید که تصمیم بگیرد کدام کشو را برای جوراب‌ها، لباس زیر و یا شورتش لازم دارد. هنگامی که کودک در حال جمع کردن لباس‌هایش در اطراف خانه است، فرمانده بازی کنید. (یعنی شما باید دستور بدهید و کودک باید اطاعت کند)
کودک را تحسین کنید
اطمینان حاصل کنید که تلاش‌های کودک در جمع و جور کردن لباس‌هایش و گذاشتن آنها در مکان مناسب را به‌طور مداوم، تحسین می‌کنید. به او دقیقا بگویید که کدام‌یک از کارهایی را که انجام داده است، دوست دارید: «سوزان، من واقعا از این که تو شلوارت را در سبد لباس‌های چرک گذاشتی خوشم آمد. با این کارت کمک بسیار بزرگی به من کردی!».
خودتان را الگو قرار دهید
این کار در واقع تعیین می‌کند که در منزل، کارها چگونه باید انجام گیرند. برای مثال، اگر کودک بداند که شما نیز این کار را انجام می‌دهید دیگر نمی‌تواند بگوید «خودت هم لباس‌هات رو جمع نمی‌کنی». بنابراین، با الگو قرار دادن خودتان، راه را به او نشان دهید.
جمع و جور کردن لباس‌ها را برای کودک آسان کنید
اگر جمع و جور کردن لباس‌ها و گذاشتن آنها در جای خود را، برای کودک آسان‌تر کنید، مرتب و منظم بودن برایش ساده‌تر خواهد بود. به عنوان مثال، در کمد او یک جالباسی را پایین‌تر بکوبید. لباس‌هایی را که بیشتر استفاده می‌شوند، در طبقات پایین‌تر بگذارید و کشوها را طوری قرار دهید که کودک بتواند بون کمک شما، به آنها دسترسی پیدا کند. (اگر کودک باید برای رسیدن به کشوهای بالایی از قفسه بالا برود دست زدن به کشوهای بالایی را قدغن کنید و یا این که برای جلوگیری از افتادن، کمد را به دیوار بکوبید.)
چه در اتاق خودش و چه در حمام، جالباسی‌ها را طوری نصب کنید که دستش به راحتی به آن برسد. یک میز کوچک مخصوص کودک تهیه کنید تا او لوازمی را که به‌طور دایمی از آنها استفاده می‌کند (نظیر وسایل مدرسه….)، روی آن قرار دهد.
اتاق را بازرسی کنید و به تمیز بودن اتاق نمره بدهید
یک سلسله برنامه وارسی اتاق ترتیب دهید؛ ولی طوری که برای کودک جالب باشد (یعنی با شوخی و خنده آنها را برگزار کنید.) با این حال، حتما به‌طور جدی به کودک بگویید که دوست دارید لباس‌هایش را جمع‌آوری کند. به ازای هر بار که اتاق پاکیزه بود، به او نمره بدهید و آنها را روی یک جدول بنویسید به ازای یک سلسله نمره مشخص به او جایزه بدهید. به کودک نیز اجازه دهید که اتاق شما را وارسی کند و به تمیزی آن نمره بدهد؛ هر چه باشد، تمیز نگاه داشتن خانه یک هدف خانوادگی است!
تصحیح بیش از حد را به کار گیرید
اگر شما بدون این که موفقیت زیادی کسب کنید، با او به‌طور مثبت برخورد کرده‌اید، می‌توانید افزون بر آن، از روش تصحیح بیش از حد نیز استفاده کنید. بدین معنا که اگر کودک چیزهایی را که شما به او گفته‌اید اجرا نمی‌کند، او را با مجبور کردن به وارسی کردن زیر تختخواب، کمد و جاهای دیگر و پیدا کردن لباس‌ها تأدیب کنید. کودک به این نتیجه می‌رس که اگر از ابتدا کارش را درست انجام دهد، آسان‌تر خواهد بود.
پیامدهای طبیعی را اعمال کنید
هنگامی که کودک به سنی رسید که به لباس‌های خاصی علاقه پیدا کرد، می‌توتنید با محروم کردن او از پوشیدن آنها، به عنوان پیامدهای طبیعی سهل‌انگاریش، او را به خوبی تنبیه کنید. لباس‌هایی را که در سبد مخصوص لباس‌های چرک ریخته نشده، نشویید. آنها را در جعبه مخصوصی بریزید. سپس هنگامی که از شما لباس خاصی را می‌خواهد، به او بگویید: «من آن را نشستم چون در سبدِ لباس‌های چرک نبود.» سپس او را وادارید که قبل از رفتن به بازی، به شما در شستن لباس‌ها کمک کند.
بسیار دقیق باشید
همیشه به کودک بفهمانید که دقیقا چه چیز را از او انتظار دارید و به جای این که شخصیتش را مورد انتقاد قرار دهید، اعمالش را مورد انتقاد قرار دهید. به عنوان مثال به او نگویید: «تو دست و پا چلفتی هستی» بلکه به جای آن بگویید «وقتی که شلوارهای نو تو رو روی زمین می‌بینم خیلی ناراحت می‌شم». کودکی که به او برچسب زده شده است، سریعا به این باور می‌رسد که واقعا این طور است (یعنی مثلا به این باور می‌رسد که «من یک آدم شلخته هستم» و همیشه خودش را این‌طور در نظر می‌گیرد). برای او شرح دهید که این رفتار اوست که شما نمی‌توانید آن را تحمل کنید نه خود او و با او در مورد تغییر دادن این رفتار بحث کنید. حتی می‌توانید اجازه دهید که یکی از کودکان دیگرتان که از کودک خاطی بزرگ‌تر است در تصمیم‌گیری در مورد عواقب سهل‌انگاری کودک، به شما کمک کند.
منبع: کودک و نوجوان
مشاوره خوب کودک در مراکز مشاوره کانون مشاوران ایران
۰۲۱-۲۲۳۵۴۲۸۲