کودکان از بدو تولد و حتی پیش از آن در معرض خطرات و حوادث بسیاری هستند که ممکن است زندگی جسمی و روانی شاد آنان را از مسیر طبیعی منحرف سازد. معلولیت‌های جسمی و روانی ایجاد شده باعث می‌شود مشکلات فراوانی برای آنها و اجتماع پدید آید. آب‌خفگی، آتش‌سوختگی، مسمومیت شیمیایی و دارویی، سقوط، حوادث رانندگی و اسباب بازی‌های خطرناک، بسیار شایع است و محیط زیست کودک را پرمخاطره می‌سازد. همه روزه شاهد حوادث ناگواری هستیم که در خانواده و اجتماع اتفاق می‌افتد و در طی آن کودکی معصوم، سلامت خود را از دست می‌دهد و با آینده‌ای ناخوش آیند و ناخواسته، زندگی‌اش ادامه می‌یابد. خوشبختانه تمام حوادثی که محیط زندگی کودک را ناامن می‌سازد، قابل پیشگیری است و با پیش‌بینی‌های لازم می‌توان از بروز این حوادث جلوگیری کرد و محیط مناسبی برای رشد جسمی و ذهنی کودک فراهم آورد تا به رشد طبیعی خود ادامه دهد.
برای بررسی این حوادث خطرناک که محیط کودک را پرمخاطره می‌سازد، با توجه به آمارهای تهیه شده، در می‌یابیم که ضربه و سقوط، مهم‌ترین علت بیماری، معلولیت و مرگ و میر کودکان است که حتی در کودکان زیر یک سال نیز مشاهده می‌شود.
سقوط از آغوش مادر یا بستگان و یا افتادن از روی صندلی و تخت، اغلب مشاهده می‌شود و در آماری که روی ۱۵۶ مورد مراجعه به علت حوادث انجام شده است. ۷۴ مورد سقوط منجر به ضربه مغزی گزارش شده است که در ۶۷ مورد آن مادر و یا مربی کودک، در کنار مصدوم بوده است. ۸۶ مورد در منزل و در ساعات روز رخ داده است. ۸ کودک نیز دچار شکستگی استخوان جمجمه شده‌اند و دربقیه کودکان، خونریزی و کوفتگی و نسج نرم سر مشاهده شده است. در ۲۵ مورد نیز بعد از معاینه، علائم ضربه مغزی وجود داشته است. در ۳ کودک که با دوچرخه از پله سقوط کرده‌اند، شکستگی استخوان ترقوه و اندام‌ها دیده شده است و ۳ کودک به علت ضربه مغزی شدید، فوت کرده‌اند. ۱۸ مورد سوختگی، ۷ مورد تصادف با دوچرخه ومواردی نیز جراحات حین بازی با وسایل خانگی، به خصوص با اجسام نوک تیز مثل چاقو، قیچی و چنگال مشاهده شده است. به طور کلی، ضربه در حدود ۵/۱۸ درصد و ضربه‌های چشمی ۵/۳ درصد حوادث را در بر می‌گیرد، اما بیشترین ارقام به سقوط از بلندی‌ها اختصاص دارد.
صدمات سقوط از پله در کودکان
صدمات سقوط از پله درگروه سنی ۵/۱ تا ۵/۳ سالگی به علت آغاز حرکت کودکان،ش ایع است. کودکان به هنگام سقوط از پله، دچار صدماتی در سر و اندام‌های مختلف می‌شوند. در تحقیقی که بر روی ۳۶۳ کودک – که از ۴ الی ۵ پله سقوط کرده‌اند – انجام شده است، نشان می‌دهد که ۲۸ درصد موارد کوفتگی و صدماتی است که به اندام‌ها وارد شده و در ۷۰ درصد موارد شکستگی اندام وجود داشته و در ۷ درصد موارد ضربه مغزی مشاهده شده که در کودکان کمتر از ۴سال بیشتر دیده شده است.
ضربه‌های چشم در کودکان
یکی از علل مهم بیماری‌های شدید و کوری چشم، ضربه‌های وارده به چشم است. ضربه به چشم ممکن است موجب صدمات مختلفی شود که به مراقبت، درمان با آنتی‌بیوتیک و گاهی جراحی‌های وسیع نیازمند است. حتی گاهی با اقدامات همه جانبه درمانی نیز ضایعات جبران ناپذیری بروز می‌کند که در نهایت به کوری می‌انجامد.
در کشورهای جهان سوم و همچنین در مملکت ما، آمار دقیق میزان ضربه‌های چشم به ندرت دیده می‌شود و آمار ارائه شده زیر – که مربوط به یکی از کشورهای جهان سوم است و به نظر می‌رسد با سایر کشورهای این منطقه کمابیش یکسان باشد – شایع‌ترین علت کوری به خصوص نابینایی یک طرفه را ضربه‌ها و صدمات وارده به چشم، نشان می‌دهد. در این بررسی و دیگر مطالعات، شایع‌ترین ضربه‌ی چشمی، شکستن شیشه عینک به هنگام سقوط ذکر شده است و در رده چهارم علل مراجعه کودکان به درمان‌گاه‌های چشم پزشکی (بعد از کاتاراکت و گلوکوم مادرزادی و استرابیسم) قرار می‌گیرد. آمار زیر مربوط به یک سال مطالعه در درمانگاه چشم‌پزشکی است:
۷۸ مورد ضربه چشمی در کودکان زیر ۱۴ سال که ۶۲ پسر و ۱۶دختر در سنین مدرسه و بیشتر در گروه سنی ۷-۴ سالگی است و اغلب بیماران ۴-۳ ساعت بعد از ضربه و گاهی تا ۴-۳ روز پس از آن به بیمارستان مراجعه کرده‌اند.مشاور کودک خوب
بر طبق آمار، اشیایی که بیشتر باعث ضربه چشم می‌شوند، قطعاتی از شیشه عینک است. همچنین شیشه نوشابه، سنگ، اشیاء نوک تیز از قبیل چاقو، قیچی و ناخن نیز ممکن است سبب حوادث ناگواری شوند و به کوری بینجامند. به علاوه، انفجار از شایع‌ترین علل آسیب‌های چشمی است و بازی با مواد منفجره، در بسیاری موارد سبب عوارض چشمی و نابینایی شده است.
نتایج به عمل آمده درباره شایع‌ترین علل ضربه‌های چشمی (در ۷۸ مورد)
قطعات شیشه: ۱۲ مورد (شیشه نوشابه ۸ مورد، شیشه ادوکلن و عینک ۳ مورد).
سنگ: ۲ مورد.
ضربه‌های انفجار: ۷ مورد.
چاقو و وسایل نوک تیز: ۵ مورد.
وسایل بازی: تصادف با ماشین ۴ مورد، برق گرفتگی ۴ مورد، ناخن ۳ مورد و سوزن ۳ مورد.
این حوادث بیشتر درحیاط، اتاق نشیمن، مدرسه و خیابان اتفاق افتاده است. گاهی تصادفات ماشین نیز به ضربه‌های چشمی می‌انجامد. نیمی از کودکان آسیب دیده به هنگام ضربه دیدن، تنها و نیمی دیگر در کنار والدین و مربیان و باهمبازی‌هایشان بوده‌اند. فقط در یک مورد، کودکی به هنگام بازی با تفنگ به همبازی خود آسیب چشمی رسانده است و کودکی دیگر به هنگام دوچرخه‌سواری در پارک و برخورد با شاخه درخت، دچار ضایعه چشمی شده است.
مکان‌هایی که در آنجا به کودک ضربه چشمی وارد شده است:
اتاق نشیمن و ناهارخوری: ۱۲ مورد.
هال: ۹ مورد.
اتاق خواب: ۶ مورد.
حیاط و پشت بام: ۱۶ مورد.
خیابان: ۱۱ مورد.
تصادف با اتومبیل: ۴ مورد.
مکان‌های دیگر: ۱۰ مورد.
بیشتر حوادثی که اتفاق می‌افتد، قابل پیشگیری است. دستوراتی که به والدین، مربیان و کودکان داده می‌شود، در جهت حفظ سلامت کودکان است و با توجه به کارگیری این توصیه‌ها، می‌توان از بسیاری حوادث پیشگیری کرد. با آموزش صحیح به کودکان و آموختن نکات ایمنی به آنان و نیز آگاهی بیشتر والدین و مربیان، می‌توان محیط امن و راحتی برای نونهالان فراهم آورد. توجه کنید یک سهل انگاری کوچک، ممکن است به عواقب ناگواری منجر شود که عمری پشیمانی به بار آورد. مثلا از ۵۵ نفر مراجعی که دچار ضربه‌های چشمی بودند و تحت عمل جراحی قرارگرفتند، ۱۶ نفر دید طبیعی خود را یافتند و ۶ نفر از آنها با دید ناقص ناچار به ادامه زندگی خود شدند و بقیه عاقبت تلخ‌تری داشتند، زیرا بینایی‌اشان را از دست دادند.
خلاصه
کودکان، خاصه در سنین یک تا چهارسالگی، به علت فعالیت شدید جسمی و تحرک دایم و عدم آگاهی به حوادث و شناخت محیط زیست، ممکن است در معرض خطراتی قرارگیرند که عواقب ناگواری به بار آورد و به معلولیت جسمی و روانی آنان بینجامد. از آنجا که بیشتر این حوادث در منزل، مهدکودک، مدارس و خیابان رخ می‌دهد، بزرگ‌ترها می‌توانند با به کارگیری تدابیر امنیتی و حفاظتی مناسب، از وقوع این حوادث پیشگیری کنند و محیط سالم و دور از خطری برای کودکان خود فراهم آورند تا آنان بتوانند این دوران شاد و پرتحرک را با سلامت تن و روان پشت سر بگذارند و به آینده‌ای روشن دست یابند.
توصیه‌های زیر می‌تواند در جهت پیشگیری از این قبیل حوادث مفید باشد:
۱- داروها و مواد شیمیایی (نفت، حشره کش‌ها، سموم نباتی و داروهای مختلف) را به هیچ عنوان در دسترس کودکان قرار ندهید.
۲- اجسام برنده از قبیل چاقو، قیچی، سوزن، چنگال و … را از دسترس کودک – به خصوص هنگامی که او تنهاست – دور سازید.
۳- کبریت و مواد سوختنی را دور از دسترس کودک نگه دارید.
۴- هرگز اسباب‌بازی‌های خطرناکی مثل تیروکمان و وسایل نوک تیز را در اختیار بچه نگذارید. برعهده مسئولان اجتماعی است که اینگونه وسایل را جمع‌آوری و از فروش آنان جلوگیری به عمل آورند.
۵- به کودکان خطرات پرتاب سنگ و تیرو کمان را گوشتزد کنید و آنها را از این کار برحذر دارید.
۶- برای جلوگیری از سقوط کودکان از بلندی‌ها، مانند ایوان وپله‌ها، از وسایل و یا نرده‌های ایمنی استفاده کنید.
۷- شیرخواران را محکم در آغوش بگیرید و آنان را به دست کودکان خردسال نسپارید.
۸- بطری‌های شیشه‌ای محتوی مایعات را برای حمل یا نوشیدن به دست کودکان ندهید.
۹- برای پیشگیری از حوادث و آگاهی بیش تر مردم، می‌توان از طریق وسایل ارتباط جمعی (رادیو و تلویزیون)، پوستر و نیز آموزش مادران در کلینیک‌های بهداشتی مادر وکودک و همچنین آموزش مربیان درمهد کودک‌ها استفاده کرد.
شناخت ناهنجاری‌های اندام‌های کودکان
آگاهی والدین و شناخت علائم ناهنجاری‌های اندام‌های فرزندان دلبندشان – دست‌ها، پاها، تنه و سرو گردن، می‌تواند راهنمای خوبی برای پزشک معالج، در تشخیص به موقع بیماری‌های مادرزادی و اکتسابی کودکان باشد. والدین دقیق و مسئول، به محض مشاهده نشانه‌ای از ناهنجاری، مسئله را با پزشک خانوادگی یا پزشک متخصص کودکان در میان می‌گذارند تا در صورت لزوم، پزشک متخصص ارتوپدی مسئله را مورد بررسی قرار دهد و به درمان بپردازد.
غذا و جنین
باید توجه داشت که تغذیه در دوران آبستنی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و تغذیه صحیح در این دوران، می‌تواند از بسیاری عوارض در کودک و نیز مادر، پیشگیری کند. یک برنامه غذایی حساب شده که حاوی مقادیر لازم پروتئین، املاح و ویتامین‌ها باشد، در تولد یک نوزاد سالم و طبیعی، نقش اساسی ایفا می‌کند. مصرف روزانه گوشت، شیر، پنیر، ماست، سبزی‌ها و میوه‌هادر دوران ضروری است و می‌تواند از بسیاری از عوارض و بیماری‌های کودک و مادر که به دلیل فقر غذایی بروز می‌کند، پیشگیری کند. تغذیه ناکافی در این دوران و فقر و کمبود مواد اساسی، می‌تواند سبب نرمی استخوان‌ها در کودک شود و یا باعث کاهش وزن او گردد. در مادر نیز غذای ناکافی و حساب نشده، می‌تواند عوارضی از قبیل پوسیدگی و خراب شدن دندانها و یا پوکی استخوان‌ها در پی داشته باشد.
بنابراین، یک مادر دانا و و دوراندیش، از بدو آغاز دوران بارداری، مراقبت از کودک را وظیفه خود می‌داند و با یک برنامه‌ریزی صحیح، در تندرستی او می‌کوشد. در مورد تغذیه، اگر نمی‌تواند مثلا به اندزه کافی شیر بخورد، پنیر و ماست را جانشین آن می‌کند و می‌داند که به دلیل عدم تحمل و یا در دسترس نبودن شیر، نباید از این ماده حیاتی چشم پوشید و آن را کنار گذاشت. به جای شیر، می‌توان از فرآورده‌های آن کمک گرفت و با خوردن به اندازه ماست و پنیر، کمبود این ماده را در بدن جبران کرد. زیرا شیر دارای کلسیم و فسفر و بسیاری مواد ضروری دیگر است که هیچ ماده دیگری جز فرآورده‌هایش نمی‌تواند جایگزین آن شود.
توجه به نوزاد
پس از تولد، والدین باید به وضع او توجه خاص و دقیقی داشته باشند و اگر در موردی احساس کردند که طفل مشکل و مسئله‌ای دارد، بی درنگ آن را با پزشک متخصص اطفال در میان بگذارند؛ چه بسا ناهنجاری‌های اندک که به دلیل گذشت زمان و دیرآگاهی پدران و مادران، به وخامت گراییده، غیرقابل درمان شده است. و برعکس، در موارد بسیاری نیز تشخیص و درمان به موقع، ناهنجاری‌های وسیع و در ابتدا درمان‌ناپذیری را بهبود کامل بخشیده است. بنابراین، نخستین توصیه من به والدین – به خصوص مادران و پدران جوان که از تجربه کم‌تری در این زمینه برخوردارند – این است که نوزاد خود را به دقت مورد توجه قرار دهند وعلائم بیماری را خوب بشناسند تا به موقع بتوانند خود را به پزشک برسانند. در این مقاله بارها به اهمیت زمان اشاره شده است. دلیل این مدعا نیز این است که زمان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و زود و به موقع رساندن کودک به پزشک تشخیص و در پی آن درمان به هنگام، می‌تواند از بسیاری عواقب وخیم پیشگیری کند.
شناخت علائم بیماری‌ها
والدین باید به هنگام استحمام و یا تعویض لباس فرزندشان، به اندام او با توجه بنگرند و در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر به پزشک مراجعه کنند:
۱- محدودیت حرکتی مفصل ران یک پا و یا هردو پا.
۲- دردناک شدن لگن، به هنگام باز کردن پاها از یکدیگر.
۳- نامنظم بودن چین‌های ناحیه باسن و کشاله ران.
۴- کوتاهی یک پا نسبت به پای دیگر.
این علائم می‌تواند به دلیل در رفتگی مادرزادی باشد که در صورت مراجعه به موقع به پزشک و تشخیص زودرس بیماری و ناهنجاری، درمان موثرتر و نتیجه‌اش بهتر خواهد بود. دررفتگی‌های مادرزادی به صورت تشخیص به موقع، درمان ساده‌ای دارد که نتیجه‌اش بهبودی کامل است و نیاز به اعمال جراحی وسیع و درپاره‌ای مواقع ناموفق نخواهد داشت. در حالی که اگر زمان بگذرد و به موقع درمان آغاز نشود، در بسیاری موارد، عواقب ناخوش‌آیند و ندامت‌باری به دنبال خواهد داشت.
چه باید کرد؟
در این گونه موارد، معمولا پزشک توصیه می‌کند که به کارگیری ۲ تا ۳ پوشک یا کهنه بروری هم و یا وسیله‌ای دیگر، پاهای نوزاد را باز و دور از هم نگه‌دارند و به کنترل هفتگی و ماهانه مفاصل ران به وسیله متخصص ارتوپدی، درمان به طور کامل و موثری انجام می‌شود. در طول درمان، باید توصیه‌های پزشک را دقیقا به کار بست تا بهبودی کامل حاصل شود.
دررفتگی مفصل ران
لنگیدن کودک به هنگام راه‌رفتن و یا دیر راه افتادن طفل، ممکن است به دلیل دررفتگی مادرزادی مفصل ران باشد که نیاز جدی به بررسی و درمان دارد. متاسفانه در این مرحله، تشخیص و بررسی، نیازمند عمل جراحی خواهد بود و گذشت زمان، شانس بهبودی یا عمل جراحی را نیز کاهش می‌دهد. پس نباید وقت را تلف کرد و به محض مشاهده‌اشکالی در راه‌رفتن کودک باید بی‌درنگ‌اورا نزدمتخصص‌اطفال یا ارتوپد برد. اگر کودک اردک‌وار راه می‌رود، باید به دررفتگی دوطرفه مفصل ران مشکوک شد.
پای چنبری
نوزادانی که پاهای چنبری دارند، یعنی کمی مچ پا و کف پا به داخل و یا کجی مچ پا و کف پا به طرف خارج است، باید هرچه زودتر جهت بررسی و درمان به متخصص ارتوپدی معرفی شوند. پاهای این گونه کودکان با چندین بار گچ‌گیری، به طور کامل درمان می‌شود و نیازی به عمل جراحی نخواهد داشت.
پاهای پرانتزی یا ضربدری
کودکانی که پاهایشان به شکل پرانتز یا ضربدر قرار گرفته است، غالبا دچار کمبود ویتامین D و مواد غذایی لازم دیگر هستند. در این گونه موارد، موثرترین کار، حذف غذاهای بی‌ارزش از قبیل بیسکوئیت، شکلات و آب‌نبات از غذای روزانه بچه و جایگزین کردن آن با غذاهای لازم و مورد نیاز بدن است.
برای این بچه‌ها، غذاهای پر ویتامین و پر پروتئین توصیه می‌شود. استفاده از حمام آفتاب نیز با نظر متخصص کودان و ارتوپد، می‌تواند در بهبود این ناهنجاری‌های اکتسابی موثر باشد.
نرمی استخوان‌ها
کودکانی که به نرمی استخوان‌ها (راشیتیسم) مبتلا هستند، دیر راه می‌افتند و همچنین تاخیر در راه افتادن می‌تواند زنگ خطری برای والدین باشد. اگر فرزندتان به موقع راه نیفتاد و یا به هنگام راه رفتن با مشکلی مواجه بود، بدون اتلاف وقت باید او را به پزشک برسانند.
سخن آخر
خلاصه کلام آن که آرزوی هر پدر و مادری داشتن فرزند سالم است، اما اگر کودکی دچار نقص عضوی جزیی و قابل اصلاح بود، نباید سهل‌انگاری کرد و توصیه این و آن را به کار گرفت و وضع را به وخامت کشاند.
در صورتی که کودک با مشکل بزرگ‌تری نیز روبه‌رو باشد، نباید یأس به خود راه داد و از ادامه درمان دست کشید. به هرحال و در هر موقعیتی با مشاهده کوچک‌ترین نشانه‌ای از بیماری، باید بی‌درنگ کودک را به پزشک رساند و از او مدد گرفت. به کاربستن توصیه‌های غیرپزشکی، نه‌تنها ممکن است عواقب بدتری به دنبال داشته باشد، بلکه به دلیل سپری شدن زمان، درمان را نیز با مشکلات بیشتری مواجه خواهد ساخت و نتیجه دلخواهی به بار نخواهد آورد.
منبع: com.مرکزمشاوره