بهتر است تمرین کنیم تا: – هر روز بهانه‌ای برای تمجید کردن پیدا کنیم. – از کاری که کودک انجام داده، تجدید کنیم نه از خود او. – بیشتر از نتیجه کار، نحوه انجام آن را تحسین کنید. اکثر افراد به تمجید بیشتر از انتقاد، جواب می‌دهند. اما با این که بسیاری از ما به این موضوع واقف هستیم، باز هم به جای حمایت و تایید، به انتقاد و داوری می‌پردازیم. بخشی از مشکل در اینجاست که ما عادت نداریم تمجید کنیم. شاید به این دلیل که فکر می‌کنیم تمجید کردن باعث مغرور شدن فرزندانمان می‌شود. اما حقیقت چیزی فراتر از این‌هاست. انتقاد نوعی داوری منفی است. با این کار شخص در معرض داوری یک فرد برتر قرار گرفته و خود را کاملا از او دور می‌کند، زیرا احساس می‌کنند تحت نفوذ و کنترل اوست. از سوی دیگر تمجید کردن، حس برابری به وجود آورده و در نتیجه باعث ایجاد احساس نزدیکی می‌شود. انجام این تمرین‌ها، تا حدودی دشوار است.
مقصود ما از تمجید چیست؟
تمجید کردن به صورت‌های مختلفی انجام می‌شود که تا حدودی معانی متفاوتی نیز دارند. معانی تمجید که در فرهنگ لغت وجود دارند عبارتند از: «ارزیابی و تایید چیزی؛ قدردانی از شایستگی‌ها». بنابراین تمجید را می‌توان هم تصدیق و هم قدردانی معنا کرد.
تفاوت بین این دو واژه در چیست و چرا حائز اهمیت است؟
تایید را این‌گونه تعریف می‌کنند: «تصدیق، پذیرش، تصویب». «قدردانی» هم به معنای «ارزش چیزی را دانستن، ارزیابی کردن، سپاسگزار بودن و امتنان داشتن است». به عبارت دیگر، «تصدیق» به معنای پذیرش تمام و کمال خود شخص یا کاری که انجام داده است بدون در نظر گرفتن یا ارزیابی جزئیات علت پذیرش است. «قدردانی»، به ارزش قائل شدن، و ارزیابی کیفیت‌های مختلف به ویژه تلاش و کوشش، مربوط می‌شود. تفاوت بین تصدیق و قدردانی بسیار مهم است. کودکان باید به لحاظ ویژگی‌هایی که دارند، مورد تایید و تصدیق قرار بگیرند، و از تلاش و مهارت‌هایشان قدردانی شود.
از چه چیزهایی می‌توانیم تمجید کنیم؟
انتخاب‌ها؛ ایده‌ها؛ تلاش‌ها؛ کمک کردن؛ استقلال؛ تفکر و دقت؛ مهارت‌ها.
زبان تمجید: تمجید توصیفی
از خود عمل انجام شده تمجید کنید، نه از خود شخص. به کار بردن واژه خوب در رابطه با کودکان بسیار آسان و متداول است. این واژه‌ای بسیار مختصر و مفید است، اما معنای آن چیست؟ به جای کلمه خوب می‌توانید از عباراتی نظیر «باهوش»، «متفکر»، «برای انجام آن کار متشکرم»، «عاقلانه رفتار کردی»، «وقتی به کمک احتیاج داشتم، به من خیلی کمک کردی» استفاده کنید.
عبارات تاییدی
خیلی لذت‌بخش است؛ بسیار عالی است؛ خیلی خوب انجام شده است؛ با شکوه است! خارق‌العاده است!
عبارات قدردانی
برای انجام …، از تو متشکرم. کمک بزرگی برای من بود. خیلی وقت گذاشتی تا از من مراقبت کنی.
هنر و کارهای دستی کودکان
اگر کودک شما به مهدکودک می‌رود، احتمال این که هفته‌ای یک بار با بغلی پر از نقاشی و کار دستیهای مختلف به خانه بیاید وجود دارد. این دستاوردها، خیلی مهم هستند. شما چگونه می‌توانید این زحمات عاشقانه را پاسخ بگویید؟ واقعا چه چیزی باید گفت؟ آیا یک دروغ شاخ‌دار می‌گویید و ابراز می‌کنیذ که کارهای او به اندازه‌ای ارزشمند هستند که باید آن‌ها را در موزه آویخت؟ یا اینکه باید صادق باشید و به آن‌ها بگویید که حقیقتا نسبت به کارهای او چه احساسی دارید؟ برای اینکه بفهمید او چه چیزی را نقاشی کرده باید خیلی فکر کنید؟ آیا باید همه آن‌ها را نگاه دارید یا این که به محض آن که چشم او را دور می‌بینید باید آن‌ها را دور بریزید؟ و آیا باید به آن‌ها پیشنهاداتی کرده و بگویید که به عنوان مثال درخت را چگونه به صورتی طبیعی‌تر نقاشی کند، یا این که بگویید بین سر و بدن افراد، گردن وجود دارد؟ آیا اگر این نقاشی‌هایی که هنوز خیس هستند یا کاردستیهالی که چسب آن‌ها خشک نشده است را به خانه نیاورند، اشکالی دارد؟
آیا شما از نحوه انجام کارهای او راضی هستید؟
باید برای هر کاری که او انجام می‌دهد به ویژه کاری که وی از شما می‌خواهد به آن توجه کنید، به نوعی پاسخی داشته باشید و از او هم سوال کنید که در این باره چگونه فکر می‌کند. و در نهایت کودکان باید کارها را برای رسیدن به رضایت خود یا اهداف خود، انجام دهند و نه به لحاظ خشنود ساختن ما. البته آن‌ها می‌خواهند که ما از تلاش‌های آن‌ها راضی باشیم؛ و خیلی مهم است که همان تلاش بیشتر مورد توجه قرار بگیرد تا نتیجه‌ای که از آن حاصل می‌شود. اما اگر می‌گویید چیزی خوب است، تا فرزندتان با شما موافق نیست، او از تمجید شما برداشت غلطی پیدا خواهد کرد. تصدیق و تایید شما هیچ کمکی به او نخواهد کرد.
از سویی دیگر چنان چه او قبلا از آن راضی بوده است، باید به او بگویید که بداند همان کافی است، این مهم نیست عقیده شما حتما با عقیده او، یکی باشد. در نتیجه او به تدریج و بیشتر می‌آموزد که به داوری‌ها و نحوه عملکرد خودش اعتماد کرده و برای آن‌ها ارزش قائل شود.(مشاور کودک آنلاین)
آیا هر نوع تمجیدی خوب است؟ نه!
زمانی که والدین از کودکان خود تمجید کرده و گاه به آن‌ها اظهار محبت می‌کنند گاهی متوجه نیستند که چیزهایی را می‌گویند که نباید بگویند، در حقیقت این گفته‌ها باعث نمی‌شوند که کودکان نسبت به خود یا کاری که انجام داده‌اند، احساس خوبی پیدا کنند. به رقم این واقعیت که ما معمولا به اندازه کافی تمجید نمی‌کنیم، باید بدانیم که تمجید همیشه هم خیرخواهی به نظر نمی‌رسد یا برداشت صحیحی از آن نمی‌شود.
تمجیدی که همیشه هم خیرخواهی به نظر نمی‌رسد: تمجید دروغین و باج‌گیری عاطفی
گفتن «دوست دارم»، یکی از روش‌های تمجید یا نشان دادن تایید است. اما این جمله اغلب زمانی توسط والدین به کار برده می‌شود که در ازای آن چیزی بگیرند، و اگر کاری را که از او خواسته‌اند، انجام نداده است، احساس شرمندگی کند. «اما من تو را دوست دارم. مطمئن هستم که این کار کوچک را برای من انجام می‌دهی!». پس ممکن است این برداشت هم به وجود بیاید که: «اگر تو واقعا مرا دوست داری، چرا خودت این کار را انجام می‌دهی؟»
تمجیدی که همیشه هم برداشت صحیحی از آن نمی‌شود: تمجید نابجا، نادرست و بیش از اندازه.
تمجید نابجا: چرا «خوب» بد است؟ در گفتگوی یک مادر و فرزند دو سالهاش که در ذیل آورده شده است، یکی از مشکلات تمجید نابجا به خوبی نشان داده شده است:
مادر: من تو را تحسین می‌کنم! کودک: مرا تحسین نکن مامان. مادر: چرا نباید این کار را بکنم؟ کودک: چون من خیلی گریه می‌کنم.
این جملات کوتاهی که بین مادر و فرزند رد و بدل شده است، نشانگر این است که تا چه حد برای کودک دشوار است تمجیدات نابجا یا کلی را بپذیرد. در عین حالی که از تمجید و تحسین بسیار خشنود می‌شویم، به راحتی نیز آن را می‌پذیریم، و این کار حقیقتا ما را خوشحال می‌کند.
نه تنها ممکن است احساس کنیم کار ما به نوعی توجیه شده است، بلکه موجب می‌شود تا آن ویژگی را که مورد تحسین قرار گرفته است، حفظ کنیم. درواقع آنچه این دختر کوچولو در این گفتگوی کوتاه، می‌خواهد بگوید این است که: «من نمی‌توانم مسئولیت این را بپذیرم که همیشه به گونه‌ای که مورد رضایت شما و بهانه‌ای برای عشق ورزیدن شماست، رفتار کنم. من بچه خوبی نیستم. زیاد گریه می‌کنم (که موجب می‌شود کاری کنید که بدانم مرا دوست ندارید). در عوض اگر به کودکی بگویید که او را به خاطر کاری که انجام داده است، تحسین می‌کنید و این تحسین را به یک عمل یا اتفاق خاص، نسبت دهید، یا این که بگویید او را به رغم نقطه ضعف‌های کوچکی که دارد و حتی به خاطر همان نقطه ضعف‌ها دوست دارید، دیگر نسبت به جلب رضایت شما، انجام دادن یا کار یک کار یا کامل کردن آن، توقع و احساس مسئولیتی نخواهد داشت.
هیچ کس کامل نیست و در برخی موارد، کامل بودن، یک کار شاق و بیهوده است. کودکان، احساساتی مختلف و عواطفی بسیار شدید نسبت به اعضای خانواده خود دارند. بزرگسالانی که آزادی را محدود می‌کنند و اغلب نمی‌توانند در مواقع نیاز، محبت خود را ابراز نمایند، احساس خشم بسیار زیادی را برمی‌انگیزند. خواهرها یا برادرهایی که مورد توجه و تایید قرار می‌گیرند، نیز مدام مورد نفرت قرار می‌گیرند. قدرت تخیل کودکان بسیار گسترده است. هنگامی که آن‌ها خواهان بدترین چیزها برای اطرافیان خود هستند، خیال آن‌ها مملو از تنفر، ترس، بیزاری و غیظ خواهد شد. گفته می‌شود هنگام به واقعیت پیوستن یکی از این لحظه‌های توطئه و بدخواهی درونی، درست در زمانی که آن‌ها بچه‌های خوبی هستند، نه تنها خود را در این مورد مقصر می‌دانند، بلکه از این که مطابق انتظاراتی که از آن‌ها می‌رود، عمل کرده‌اند، احساس گناه می‌کنند. همچنین احساس می‌کنند که باید به نوعی این بدخواهی درونی خود را پنهان نمایند. خیلی بهتر است که گفته شود: «شرط می‌بندم که در آن لحظه خیلی دلت می‌خواست که لگدی به برادرت بزنی. کار خوبی کردی که این کار را انجام ندادی»، به جای این که بگویید : «اگر امروز به برادرت صدمه می‌زدی، پسر خیلی بدی می‌شدی.»
تمجید نادرست
کودکان به وضوح خواهند دید که این تمجید، اشتباه است. آن‌ها هم چون خود ما، نسبت به عدم صداقت حساس هستند. با این وجود همه ما کمی چاپلوسی می‌کنیم. بین تمجید غیرضروری و تمجید نادرست، تفاوت بسیار مهمی وجود دارد. واژه چاپلوسی برای هر دوی آن‌ها به کار می‌رود. تمجید غیرضروری برای به دست آوردن دل یک نفر به کار می‌رود، اما حداقل، واقعیت دارد. ولی تمجید نادرست تنفرانگیز است.
تمجید بیش از اندازه
تمجید مکرر و بیش از حد، ارزش خود را از دست خواهد داد.
تمجید و هدیه دادن
تمجید، تحسینی در قالب کلمات است. راه دیگر برای ابراز تشکر و محبت شما، دادن هدیه است. دیدن برق شادی در چشمان کودکان، زمانی که هدیه غیرمنتظره‌ای را دریافت می‌کنند، بسیار لذت‌بخش است. هدیه دادن، باعث رضایت خاطر خود ما هم می‌شود. اما هدیه را نباید جایگزین کلمات کرد. برای کودکان هر دو شیوه ابراز محبت، ارزش دارند.
تمجید و خودپسندی
بسیاری از افراد احساس می‌کنند تعریف و تمجید از کودکان کار صحیحی نیست. از نظر آن‌ها، این کار، رنگ و بویی از تملق و چاپلوسی دارد. ما با این باور بزرگ شده‌ایم که برای این که کودک را سر جای خودش بنشانیم، بهتر است به او «تو دهنی» بزنیم؛ بخواهیم او را تشویق کنیم به خاطر دستاوردهایش، به خود ببالد- مبادا این تشویق باعث مغرور شدن او شود. هنگامی که کودک به توانایی‌های خاص خود که باعث می‌شود بهتر از کسانی باشد که فاقد این توانایی‌ها هستند، پی می‌برد، و هنگامی که این باور موجب می‌شود که آن‌ها را از خود پایین‌تر دیده و حقیر بشمارد، در واقع به انسان ناخوشایندی مبدل می‌شود. این خودپسندی بی‌جا، از تبعات داشتن اعتماد به نفس و سربلندی معقول ناشی از درست انجام دادن کارها، نیست. خیلی مهم است که کودکان بدانند چه کاری را در چه زمانی به خوبی انجام داده‌اند. با ممانعت از ایجاد خودپسندی بی‌جا، می‌توانید بار دیگر بین «خود عمل» و «شخص»، حد و مرزی قائل شوید.
در بسیاری از مواقع ممکن است تحت تاثیر کاری که فرزندتان قادر به انجام آن بوده است، قرار بگیرید، اما هیچگاه نباید خود او را به عنوان یک فرد، تحسین کنید. به محض اینکه شما این دو مقوله را در هم ادغام کنید، وارد محدوده خطر شده‌اید و باید بیش از پیش حواستان باشد. اگر او درباره کارهایی که قادر به انجام آن‌هاست، شروع به غلو کردن نموده است، شاید به این دلیل باشد که آن را تنها وسیله ارزش قائل شدن برای خودش می‌داند. می‌توانید آن‌ها را برای داشتن یک سربلندی معقول، بدون آنکه به خودپسندی منجر شود، ترغیب نمایید در صورتی که: برای فرزندتان، به خاطر آنچه که هست ارزش قائل شوید و او را به خاطر کاری که انجام داده تحسین کنید. حتما برای مهارت‌های مختلف او ارزش قائل شوید، بدین ترتیب او یاد می‌گیرد صبور باشد. به او بیاموزید خوب بودن در کاری یعنی متفاوت بودن از بقیه، نه بهتر از بقیه. بدون تردید، تعریف و تمجید برای احساس ارزش و شایستگی کردن کودک لازم است. اما دقت کنید که چگونه این کار را انجام می‌دهید.
به یاد داشته باشید به طور کلی در امنیت کامل خواهید بود اگر: به‌جای تاکید، بیشتر به تمجید بپردازید. خود عمل را تحسین کنید، نه شخص را. از روند کار تمجید کنید، نه از نتیجه حاصل از آن.
تمجید و خود شما
* اگر نیازمند تمجید هستید، تقاضایش کنید.
* چنان چه کاری را به خوبی انجام داده‌اید، به خودتان از آن تعریف کنید و به آن ایمان داشته باشید.
* به خودتان پاداش دهید.
* هر اندازه تحسین خود را نسبت به دیگران بیشتر ابراز کنید، آن‌ها نیز بیشتر شما را تحسین خواهند کرد.
اگر فردی از شما تعریف کرد، آن را بپذیرید و محکم آن بچسبید. دست و پای خود را گم نکنید یا آن را دست کم نگیرید. نگویید که مستحق چنین تحسینی نیستید یا چندان هم قابل تعریف نیستم، فقط بگویید: متشکرم.
منبع: کودک و نوجوان