مشاور کودکان آنلاین:چگونگی تنبیه کودک

همه والدین در مورد تنبیه کودک، عقاید شخصی مخصوصی دارند. چه آنهایی که آن را می‌پذیرند و یا رد می‌کنند، از تنبیه به عنوان یک روش آموزشی مناسب برای کودکانشان استفاده می‌کنند. وقتی که کودکتان را به اتاقش می‌فرستید، زمان تماشا کردن تلویزیون را محدود می‌کنید و به او اجازه بارزی کردن با اسباب‌بازی مورد علاقه‌اش را نمی‌دهید؛ یا وقتی که به یکباره و به دنبال نزدیک شدن کودک به اجاق گاز، ناگهان فریاد می‌کشید: «نکن!» در واقع برای اصلاح رفتارها از اصول تنبیه استفاده کرده‌اید.

اگر می‌توانستیم کودکانمان را فقط با استفاده از روش‌های مثبت تربیت کنیم، خیلی عالی بود؛ اما نمی‌توانیم. برای آموختن الگوهای رفتاری شایسته، هم روش‌های مثبت و هم منفی لازم هستند. ما قصد نداریم تنبیه را بپذیریم یا رد کنیم. بلکه می‌خواهیم روش آن را بیاموزیم تا هنگامی که تنبیه به عنوان یک روش تربیتی ضروری بود، تاثیر بیشتری داشته باشد.مشاورکودک انلاین

تنبیه به تنهایی نمی‌تواند نتایج دلخواه را فراهم کند. زیرا به‌طور کلی روشی منفی است. این روش به کودک می‌آموزد که چه کاری را نباید انجام دهد. اما نمی‌آموزد که چگونه باید رفتار کند. وقتی تنبیه را بدون تقویت رفتار شایسته به کار می‌بریم، کودک نمی‌داند رفتار ناپسندش را با چه رفتاری جایگزین کند.

هیتر سه ساله برای رسیدن به یک لیوان از صندلی بالا می‌رود. مادرش او را از صندلی پایین می‌گذارد و به خاطر بالا رفتن از آن، او را سرزنش می‌کند. هیتر گریه می‌کند و می‌گوید، «دیگه نمی‌روم بالا، مامان». تا این مرحله خوب است؛ اما این دختر بچه نمی‌آموزد که می‌تواند از جایی امن‌تر لیوان بردارد، یا دفعه بعد باید از کسی کمک بخواهد. او آموخته است که چه کاری ر نکند؛ ولی یاد نگرفته است که چه باید بکند.

به علاوه، تنبیه وقتی موثر است که وقتی باشد چون وقتی از یک تنبیه به دفعات زیاد استفاده شود، تاثیرش را از دست می‌دهد. والدین مکررا چیزهایی شبیه این را به ما می‌گویند: «اولین باری که کارل را تنبیه بدنی کردم، خیلی گریه کرد و پس از آن، برای مدت طولانی رفتارش تصحیح شد، اما حالا که مرتبا به خاطر رفتارهای نادرستش تنبیه بدنی می‌شود، هیچ تاثیری ندارد و به نظر نمی‌رسد که به هیچ وجه اهمیتی بدهد.» این یک واکنش تطبیقی کلاسیک است، و به سبب همین اثر است که ما تنبیه بدنی را به عنوان شکلی از تنبیه توصیه نمی‌کنیم.

از آنجای یکه گاه تنبیه به عنوان یک روش مدیریت، لازم می‌شود، این پرسش شکل می‌گیرد که: پس چه وقت و چگونه می‌توانیم از آن استفاده کنیم؟ ما این اصول را پیشنهاد می‌کنیم:

تنبیهی را انتخاب کنید که رفتار ناخواسته را کاهش دهد

تنبیه فقط هنگامی موثر قلمداد می‌شود که بروز رفتار نامناسب را کاهش دهد. در بسیاری از مواقع، کودکان را برای تنبیه به دفتر مدیر مدرسه می‌فرستند؛ ولی همان‌طور که انتظار می‌رود، نتیجه‌ای عاید نمی‌شود. دانش‌آموز از انجام تکالیف ودداری می‌کند و از منتظر ماندن در دفتر مدرسه لذت می‌برد، پس رفتارش با بی‌توجهی تقویت می‌شود.

تنبیه بدنی، ایجاد محدودیت و گرفتن اسباب بازی‌ها یا امتیازات خاص (مانند تماشای کارتون) در صورتی «تنبیه» تلقی می‌شوند که موثر واقع شوند.

برای نمونه، مایکل نه ساله را به خاطر کتک زدن خواهرش به اتاقش فرستادند، او در آنجا با کامپیوتر و اسباب بازی‌هایش مشغول بازی شد. وقتی مادرش به او گفت که می‌تواند از اتاق بیرون بیاید، در حال تماشای کارتون مورد علاقه‌اش بود. او حتی فراموش کرده بود که تنبیه شده است. به علاوه، وقتی از اتاق خارج شد، خواهرش را دوباره کتک زد تا باز به اتاقش فرستاده شود.

پس نصیحت ما این است که نخست نتایج تنبیه را بررسی کنید. اگر رفتار هدف کاهش یافته بود، می‌توانید دوباره از آن نوع تنبیه استفاده کنید. در غیر این صورت، تکرار آن تنبیه سودی ندارد و باید روش دیگری را بیازمایید.

در تنبیه زیاده‌روی نکنید

اگر بیش از حد از تنبیه استفاده کنید، کودک شما به آن عادت خواهد کرد و تنبیه تاثیر خود را به تدریج از دست خواهد داد. هر اقدامی ـ اگر هم موثر باشد ـ شامل ممنوع کردن تماشای تلویزیون، تنبیه‌های بدنی و غیره با استفاده بیش از حد تضعیف می‌شود و اثر مورد نظر شما را ایجاد نخواهد کرد.

از تنبیه در کنار روش‌های مثبت استفاده کنید

وقتی تنبیه را به عنوان یک روش انتخاب می‌کنید، باید به کودک آموزش نیز بدهید. تنبیه به تنهایی رفتار خوب را به کودک نمی‌آموزد. برای تشویق کودک به انجام آنچه می‌خواهید، باید تفهیمش کنید، به او آموزش دهید و در صورت اصلاح رفتار مزبور، پاداشی برایش در نظر بگیرید. اگر کودکتان را به خاطر دویدن به سمت خیابان تنبیه کردید، سپس باید روش عبور از خیابان را به او آموزش دهید. و در نهایت به خاطر منتظر ماندن در کنای خیابان یا عبور محتاطانه از خیابان، او را تحسین کنید. با این روش، تاثیر تنبیه بیشتر خواهد شد.

تنبیه را به تعویق بیندازید

اگر قصد تنبیه کودکتان را دارید، درست پس از رفتار ناپسندش این کار را انجام دهید. رفتار انسان را پیامدهای بدون وقفه کنترل می‌کنند. (این پیامدها می‌توانند مثبت یا منفی باشند) پس صبر نکنید تا «بابا بیاد خونه». تا عصر یا فردا یا هفته بعد صبر نکنید. هر تنبیهی، اثرش را با گذشت زمان از دست می‌دهد و ممکن است کودک نتواند ارتباط تنبیه را با عمل ناپسندش درک کند.

همیشه پیامدها را تشریح کنید

کودک باید بداند چه رفتاری شما را ناراحت می‌کند و در صورت پافشاری در انجام آن، واکنش شما چه خواهد بود. تصمیم خود و پیامدهای نادیده گرفتن آن عمل را به او بگویید.

ثابت قدم باشید

تنبیه موثر نه تنها یک تنبیه بدون وقفه است، بلکه تنبیهی است که برای کودک قابل پیش‌بینی باشد. تنبیه باید در تمام مواردی که آن رفتار ناپسند سر می‌زند، انجام شود. اگر به کودکتان گفته‌اید که در صورت پرت کردن عروسکش، آن را از او خواهید گرفت، پس از هر بار پرت کردن به وعده خود عمل کنید تا همیشه منتظر پیامدهای رفتار ناپسند خود باشد.

الکی تهدید نکنید

کودک را به تنبیهی که آن را انجام نمی‌دهید، تهدید نکنید. پیش از واکنش نشان دادن، دومین، سومین یا دوازدهمین فرصت را به او ندهید. همیشه به حرفی که می‌زنید عمل کنید و چیزی را که گفتید، جدی بگیرید. تهدیدهای پوچ و ناپایدار، به رفتارهای نادرستی می‌انجامند که تثبیت شده، در برابر تغییر مقاوم‌تر می‌شوند.

برای اصلاح رفتار به کودک فرصت دهید

هدف از تنبیه، اصلاح رفتار کودک است پس باید به او فرصت بدهید تا آموخته‌هایش را نشان دهد. اگر تنبیه طول بکشد، ممکن است کودک فرصت پیدا نکند که رفتار خود را اصلاح کند. کودک دیر به خانه می‌آید، یا وقتی برای چندمین بار به درخواست شما برای صرف شام توجهی نمی‌کند، ممکن است عصبانی شوید و برای یک ماه به او اجازه بیرون رفتن از خانه را ندهید. در آن یک ماه او نمی‌تواند نشان دهد که زود به خانه برگشتن پس از بازی یا حضور به موقع در سر میز شام را آموخته است. او آن قدر از این تنبیه می‌رنجد که پنهانی از خانه خارج می‌شود یا مانند یک حیوان زندانی رفتار می‌کند.

اما اگر تنبیه او چنین بود که می‌بایست برای دو روز، بلافاصله پس از تعطیل شدن از مدرسه به خانه می‌آمد، روز سوم فرصت می‌داشت تا اصلاح رفتار خود را نشان دهد و ظرف یک ماه اعتماد شما را جلب کند.

تنبیه بدنی باید کنترل شده و مختصر باشد

ما به عنوان یک اصل، تنبیه بدنی را توصیه نمی‌کنیم. اما موارد استثنایی نیز وجود دارد. برای نمونه اگر کودک دو ساله شما می‌خواهد یک سوزن را داخل پریز برق فرو کند، ممکن است فریاد بزنید «نکن!» و بعد بلافاصله سوزن را از او بگیرید و با دست ضربه کوچکی به پشت دستش بزنید. برای یک بچه کوچک، این روش بسیار مناسب‌تر از یک نطق بی‌سروته درباره خطرات الکتریسیته است!

روش موثر دیگر این است که دست بچه را در حالی که موکدا او را از عملی نهی می‌کنید بگیرید. ارزش این روش در مواردی است که ممکن است از کوره دربروید و کودک را به شدت کتک بزنید.

هرگز هنگام عصبانیت از تنبیه بدنی استفاده نکنید. اگر می‌خواهید این روش را به کار بگیرید، بهتر است به جای یک واکنش احساسی و هیجانی، به یک اقدام سنجیده دست بزنید. به این معنی که عمل شما باید هدفمند، مختصر و کنترل شده باشد. ما معتقدیم که محدودیت‌های خارجی تنبیه بدنی باید در حد یک ضربه کوچک به پشت دست یا به کفل کودک باشد، آن هم با کف دست. هر تنبیهی بش از این، می‌تواند خطرناک و زیان‌بار باشد.

هرگز برای تنبیه از ترکه، کمربند، خط‌کش یا امثال آن استفاده نکنید. سعی کنید به جای تنبیه بدنی از روش‌های دیگر نظیر محروم کردن موقتی، تصحیح بیش از حد و اشکال دیگر تنبیه نظیر محدود کردن و گرفتن برخی امتیازات استفاده کنید. یادتان باشد بهترین روش‌های تربیتی عبارتند از: پیامدهای مثبت و منفی که برای تغییر یک رفتار، طراحی و اجرا شده‌اند.

چگونه از روش محروم کردن موقتی استفاده کنیم؟

بیشتر روش‌هایی که والدین از آنها استفاده می‌کنند، دست اول نیستند. از محروم کردن برای مدت زیادی استفاده شده است. این روش بدین معناست که کودک را از یک فعالیت یا موقعیت محروم کنید تا نتواند مورد توجه قرار بگیرد و تمجید شود. این روش اگر به‌طور صحیح مورد استفاده قرار گیرد، می‌تواند بسیار موثر باشد. این روش به خصوص هنگامی بهترین اثر را دارد که کودک حس کند دارد چیز با ارزشی را از دست می‌دهد.

در استفاده از این روش به نکات زیر توجه کنید:

۱- محل اخراج کردن را به دقت انتخاب کنید

برای موثر بودن این روش، کودک باید احساس کند که چیزی را از دست می‌دهد و در واقع احساس محرومیت کند. بنابراین، محل اخراج شدن باید خسته کننده باشد. (البته نباید تاریک یا ترسناک باشد) هر مکان امنی در خانه که سرگرم کننده نباشد، برای این کار مناسب است. جایی که از جریان فعالیت خانواده جدا باشد. اتاق خواب هم اگر بتوان کودک را محدود به تخت‌خواب کرد، مناسب است. به‌طور کلی، خود محل اخراج کردن آنقدر مهم نیست، بلکه کودک باید ترجیح بدهد جای دیگری باشد. اگر سَندی می‌خواهد یک برنامه تلویزیونی را تماشا کند، در حیاط بازی کند یا دوچرخه‌سواری کند، یک اتاق خواب حتی اگر پر از اسباب‌بازی باشد مکان مناسبی به نظر می‌رسد!

۲- دلایل محرومیت را برای کودکان بیان کنید

پیش از هر اقدامی به کودکتان بگویید اگر رفتار ناپسندش را ادامه دهد، او را به اتاقش می‌فرستید. توضیح دهید که این کار کمکش می‌کند تا او عادت ناپسندش را ترک کند. به این ترتیب، هرگاه از فرمان شما سرپیچی کرد، به قول خود عمل کنید.

ابتدا فقط برای یک رفتار ناپسند از این روش استفاده کنید و وقتی آن رفتار اصلاح شد، از محروم کردن برای اصلاح رفتار دیگر استفاده کنید. اگر در یک زمان، کودک را برای رفتارهای ناپسند متعددش تنبیه کنید، کودک گیج می‌شود و نمی‌تواند علت اصلی این تنبیه را دریابد. به علاوه، محروم کردن مانند هر روش تنبیهی دیگر، در اثر تکرار، کم اثر می‌شود.

۳- مدت زمان محرومیت را برحسب سن کودک تعیین کنید

گذراندن دوره‌های طولانی در یک اتاق یا محروم شدن از بیرون رفتن از خانه برای چند هفته، سازنده نیست، و کودک را آزرده می‌کند. معمولا یک محرومیت کوتاه مدت، خیلی موثرتر است. این زمان در حد چند دقیقه است. دکتر «وانس هال» در کتاب: «چگونه از شیوه اخراج کردن استفاده کنیم» می‌نویسد: یک کودک را می‌توان در ازای هر سال از سنش، یک دقیقه اخراج کرد. به نظر ما نیز این قانون موثر و عملی است. بر این اساس، برای یک کودک چهار ساله، چهار دقیقه؛ برای یک کودک پنج ساله، پنج دقیقه و به همین نسبت برای هر سال اضافی، یک دقیقه بیشتر مناسب است. برای یک کودک همین زمان‌های کوتاه هم طولانی هستند. این زمان، باعث قطع فعالیت او می‌شود و مهم‌تر از همه اینکه فرصت می‌یابد تا با آرامش، از انجام عملی که باعث فرستاده شدنش به آن مکان شده است، دشت بکشد.

۴- در صورت مقاومت، بر شمار دقایق بیفزایید

اگر در محروم کردن کودک یا نگه داشتن او در محل اخراج، مشکلی پیدا کردید، در ازای هرگونه مقاومت یک دقیقه به زمان اخراج اضافه کنید. اگر مارشال از پذیرفتن مجازات خودداری می‌کند، باید او را وادار کنید. به او بگویید «حالا که به حرفم گوش نمی‌دی یک دقیقه بیشتر!» در صورت لزوم می‌توانید بر انجام این مجازات نظارت کنید. اگر بدون اجازه شما از آن مکان خارج شد، در اولین فرصت او را برگردانید و یک دقیقه دیگر نیز بر مجازاتش بیفزایید. اما در مجموع، بیش از سه دقیقه به مجازات او اضافه نکنید. زیرا در این صورت، مجازات تاثیر دلخواه را نخواهد داشت.

۵- در صورت مقاومت کودک، کمی عصبانیت به خرج دهید

اگر به جایی رسیدید که لازم بود در کلمات و رفتارتان عصبانیت به خرج دهید، به کودک اطلاع دهید که اگر مجازات را نپذیرد، اسباب‌بازی مورد علاقه، یا یک امتیاز ویژه را برای چندین روز از دست خواهد داد. یادتان باشد که حتما به وعده خود عمل کنید. اغلب، گفتن این که عصبانی هستید، مقاومت کودک را درهم می‌شکند.

۶- از یک تایمر استفاده کنید

زمان را با یک تایمر در آشپزخانه نگاه دارید. به کودک بگویید: «وقتی صدای زنگ تایمر رو شنیدی می‌تونی از اتاقت بیای بیرون. به شرط آن که آروم باشی»؛ در غیر این صورت نگذارید از اتاق خارج شود، به عنوان مجازات، بر میزان دقایق اضافه کنید و منتظر بمانید تا خودش را کنترل کند و منتظرِ به پایان رسیدن زمان مورد نظر باشد.

۷- نگذارید دوره محروم شدن، راهی برای دور ماندن از مسئولیت‌ها باشد

پس از به پایان رسیدن زمان محرومیت، از کودک بخواهید کاری را که قبل از مجازات باید انجام می‌داد، انجام دهد یا رفتار مناسبی نشان دهد. اگر با شما همکاری کرد، به گرمی او را تحسین کنید. در مواردی که کودک مشتاق اصلاح رفتار خود است، این برخورد بسیار موثر می‌باشد.

۸- تنبیه را با موقعیت سنی کودک تطبیق دهید

روش محروم کردن به عنوان یک روش تنبیهی، نه تنها در کودکان خردسال بلکه در کودکان بزرگ‌تر و نوجوانان نیز تاثیر زیادی دارد. برای آنها نیز زمان اخراج یا محروم شدن از یک فعالیت، بهتر است کوتاه باشد. و اگر کودک دوباره عادات قدیمی‌اش را تکرار کرد، می‌توان بر میزان و شدت تنبیه افزود. برای نمونه، اگر نمره کودکتان در یک درس کم باشد، می‌توان او را برای چند روز از بازی کردن محروم کرد تا بیشتر و بهتر مطالعه کند.

اگر تلاشش در این مدت کاهش یافت، دوباره می‌توان تنبیه را تکرار کرد. اگر کودکی زیاد با تلفن صحبت می‌کند، می‌توان به عنوان تنبیه، تمام بعدازظهر او را از تلفن کردن محروم کرد. شب بعد، استفاده از تلفن آزاد خواهد بود و او می‌تواند رفتار صحیح را نشان دهد. وقتی زمان اخراج کوتاه‌تر باشد، کودک احساس می‌کند که تنبیه منصفانه است.

منبع: سامانه پرسش و پاسخ مشاور

---

صفحه اصلی سایت مرکز مشاوره